У рамках рэалізацыі сумеснага пілотнага праекта Еўрапейскага Саюза і Праграмы развіцця ААН «Трывалае развіццё на мясцовым узроўні» па ініцыятыве Капыльскага райвыканкама на базе раённага Цэнтра ткацтва ў аграгарадку Семежава будзе створана «Школа ткачоў».
Адбор праграм праводзіўся на конкурснай аснове. Ужо аформлена і падпісана Дэкларацыя партнёрства. Мэта гэтай ініцыятывы - развіццё рамяства і прапаганда ткацтва, як мясцовага віду народнай творчасці, садзейнічанне актыўнаму ўдзелу мясцовых жыхароў у павышэнні турыстычнай прывабнасці мясцовасці. Праект будзе садзейнічаць прыцягненню ўвагі да культурных традыцый рэгіёну, развіцця рамяства. Нагадаю, што адметнасцю семежаўскага ткацтва застаюцца знакамітыя і непаўторныя чырвона-белыя ручнікі, выкананыя закладной тэхнікай ткацтва, якая па-мясцоваму называецца «ў матрушы». Закладное ткацтва ў пачатку XX стагоддзя было ўжо рэдкай з’явай на Беларусі, і толькі ў Семежаве і бліжэйшых вёсках (Макраны, Лешня, Жыліхава, Гулевічы) гэтай тэхнікай майстрыхі ткалі ручнікі амаль да 90-х гадоў. Буйны геаметрычны арнамент мае больш за 20 мясцовых назваў.
Такі арнамент з’явіўся тут невыпадкова. Майстры з Семежава вазілі прадаваць свае вырабы не толькі ў бліжэйшыя гарады Слуцк, Нясвіж, Клецк, Капыль, але па рэках Морач, Случ, Прыпяць, далей па Дняпры плылі ва Украіну, прадавалі свой тавар, закуплялі мясцовы і вярталіся назад. Менавіта таму ўкраінскія матывы можна сустрэць у семежаўскіх ручніках, што ў спалучэнні з мясцовымі ўзорамі і закладным ткацтвам робяць іх надзвычай адметнымі.
На жаль, зараз традыцыі ткацкага рамяства страчваюць сваю папулярнасць сярод маладога пакалення. Носьбітаў унікальных традыцый народнага ткацтва становіцца ўсё менш. Таму ўзнікла вострая неабходнасць у распрацоўцы і прыняцці мер па перадачы гэтага рамяства маладому пакаленню.
У рамках праграмы па зберажэнні і развіцці народных промыслаў і рамёстваў у 2005 го-дзе ў Семежаве быў адкрыты раённы Цэнтр ткацтва. Майстры-метадысты ўстановы працуюць над выпускам сувенірнай прадукцыі, абараняюць гонар раёна на розных фестывалях, святах і конкурсах, вучаць дзяцей свайму майстэрству.
Падчас рэалізацыі новага праекта для турыстаў і ўсіх зацікаўленых ткацтвам будуць арганізаваны трохдзённыя майстар-класы «Тканыя вырабы сваімі рукамі», якія пройдуць пад кіраўніцтвам народнага майстра Беларусі Валянціны Міхайлаўны Кіені. Для падтрымкі зацікаўленасці дзяцей і падлеткаў да гісторыі рэгіёну ў мясцовай школе ўводзіцца цыкл пазакласных заняткаў «Семежавазнаўства», у тым ліку раздзел «Гісторыя развіцця ткацтва в. Семежава. Асновы ткацтва». Зараз у раённым Цэнтры ткацтва вядуцца работы па абсталяванні вучэбнага класа для заняткаў ткацтвам, пашыраецца і абнаўляецца дзеючая экспазіцыя.
У рамках ажыццяўлення праграмы «Школа ткачоў» плануецца правядзенне інфармацыйнага семінара для жыхароў Семежаўскага сельсавета па арганізацыі агратурызму і патрабаванням да стварэння аграсядзіб. Інфармацыя аб рабоце «Школы ткачоў» размесціцца на сайце Капыльскага райвыканкама.
А ў цэлым праект будзе садзейнічаць развіццю турыстычнай інфраструктуры зялёнага маршрута «Міжрэчча Мажы і Морачы», які будзе праходзіць па тэрыторыі Семежаўскага сельсавета.
Наталля ХОЛАД,
дырэктар раённага Цэнтра ткацтва
Менавіта так можна назваць агляд мастацкай самадзейнасці калектываў арганізацый, прадпрыемстваў і ўстаноў, размешчаных на тэрыторыі Цімкавіцкага сельсавета, які прайшоў у Цімкавіцкім сельскім Доме культуры і быў прысвечаны 65 гадавіне Перамогі савецкага народа ў Вялікай Айчыннай вайне.
Адкрыў агляд калектыў Цімкавіцкага дзіцячага ясляў-сада. У канцэртнай праграме гучалі песні, прысвечаныя абаронцам нашай Айчыны. Акрамя работнікаў дашкольнай установы ў канцэрце прымалі ўдзел і бацькі маленькіх выхаванцаў: сямейны дуэт Аксаны і Уладзіміра Лосевых.
Напярэдадні жаночага свята сваю праграму, прысвечаную Міжнароднаму жаночаму дню, прадставіў калектыў самадзейнасці сельскага Савета дэпутатаў. У складзе калектыву былі работнікі сельвыканкама, а таксама жыхары сельсавета розных узростаў, дэпутаты. На адным дыханні праляцелі паўтары гадзіны выступлення самадзейных артыстаў, у выкананні якіх гучалі песні пра маці, каханне і сяброўства. Лэся Чаркас спявала на ўкраінскай мове. Добра ўспрымаліся песні ў выкананні жаночай і мужчынскай вакальных груп, Валянціны Корбут, Аляксандра Бычэнкі. А пенсіянерка Любоў Пінчук прачытала верш «Заболела мать». Маленькія артысты Надзея Острыкава і Мікіта Ермалінскі выступілі з песняй «Моя мама лучшая на свете». На працягу ўсяго канцэрта ў зале панавала атмасфера добрага настрою і ўтульнасці. Раўнадушных не было.
Наступным было выступленне самадзейных артыстаў ААТ «Аўтамабільны парк №21». Увогуле, калектыву прадпрыемства характэрна ладзіць канцэрты: там заўседы была добра развіта мастацкая самадзейнасць, якой у 60-70 гады кіраваў Леанід Язерскі. I на гэты раз калектыў не падвёў. На «ўра» ўспрымаліся гледачамі выступленні Валянціны Радкевіч, Алы Дайнэкі, Веры Ермалінскай. Незабыўным было выступленне сямейнага дуэта ў складзе дачкі і бацькі Гужавых.
Сваю эстафету калектыў аўтапарка перадаў самадзейным артыстам хлебапрыёмнага пункта, чыгункі, буракапрыёмнага пункта. Тэматыка канцэртнай праграмы была самая разнастайная. Узнімалі настрой гледачоў дуэт у складзе Алены Марук і Валерыя Булата, сольнае выступленне Галіны Дылеўскай. Атмасферу ўзнёсласці стварыла Верка Сярдзючка, ролю якой выконвала Наталля Парэйка. Не засталіся раўнадушнымі гледачы і да выступлення Марыны Баўтрук. Адзначу, што на працягу канцэрта ў глядзельнай зале знаходзіліся кіраўнікі амаль усіх гэтых прадпрыемстваў. А Клецкі камбікормавы завод прыслаў на канцэрт нават групу падтрымкі ў складзе шасці чалавек.
Напярэдадні свята гумару канцэртную праграму прадстаўлялі работнікі Цімкавіцкай участковай бальніцы. Яны на працягу гадзіны трымалі аўдыторыю ў атмасферы гумару і весялосці. Уся праграма была падрыхтава на медыцынскую тэматыку. Перакладзеныя тэксты песен, сцэнічнае прадстаўленне медыцынскіх працэдур, прыёму пацыентаў - вось невялікі пералік нумароў мастацкай самадзейнасці у выкананні медыцынскіх сясцёр Святланы Цераховіч, Алены Бенька, Марыны Холад, Жанны Маскалевіч. А зубны фельчар Яўген Канапелька паказаў сапраўднае майстэрства ў тэатральным жанры. Даспадобы прыйшліся выступленні Валянціны Бярновіч і Ірыны Жардзецкай.
Надоўга запомніцца жыхарам аграгарадка выступленне калектыву мастацкай самадзейнасці сярэдняй школы імя Кузьмы Чорнага ў складзе настаўнікаў і вучняў установы. На сцэне панавала атмасфера ўрачыстасці і ўзнёсласці ад тэматыкі, якая была абрана выступоўцамі: ад ваеннага часу да сучаснасці. Непаўторныя галасы Алены Гарбуз, Таццяны Максіменкі, Віталія Стрэлкіна, вакальнай групы, а таксама вучняў старэйшых класаў не маглі не ацаніць бурнымі апладысментамі ўдзячныя гледачы. З роляй вядучай добра справілася Таццяна Маляўка. А кадрыль у выкананні танцавальнай групы вучняў старэйшых класаў пад кіраўніцтвам Таццяны Хаўрэнкавай на імгненне перанесла ўсіх у мінулае. Людзі старэйшага ўзросту ўспомнілі той час, калі пад кіраўніцтвам заслужанай настаўніцы школ БССР, былога дырэктара школы Зінаіды Іосіфаўны Раманенкі працавала некалькі танцавальных калектываў, хор, домравы ансамбль і духавы аркестр, народны тэатр.
Выступленне калектыву мастацкай самадзейнасці ААТ «Капыльскае» выпала на самы разгар пасяўной кампаніі. Аднак, нягледзячы на такую гарачую пару, канцэрт атрымаўся на славу. Здавалася, што вядучыя Юля Прахарэня і Аляксей Сергіеня ніколі не сыходзяць са сцэны, бо выконвалі сваю ролю як прафесійныя артысты. Заварожвалі ўсіх сваімі спевамі сямейныя дуэты Чэмікавых і Лосевых, а таксама вакальная група.
Завяршыла фестываль выступленне калектыву дзіцячай школы мастацтваў мілагучнымі мелодыямі ў выкананні выкладчыкаў і самых маленькіх выхаванцаў. Удзячныя гледачы доўга не адпускалі са сцэны аркестр пад кіраўніцтвам Аляксандра Карповіча. Пабольш бы такіх талентаў! Цымбалы, акардэон, дудка, выступленне вакальнай групы - усё гэта яшчэ раз даказвае, што нам ёсць кім і чым ганарыцца.
У нас ёсць будучыня, хочацца верыць, што яна ў надзейных руках, што толькі прыгажосць і дабрыня выратуюць свет. Ад нас залежыць, куды мы накіруем і што пакінем нашым нашчадкам. Я ўпэўнена, што калі будзем сябраваць з песняй, мы зможам зрабіць гэты свет дабрэйшым, і ўсё задуманае ў нас атрымаецца.
Алена Острыкава,
старшыня Цімкавіцкага сельвыканкама
24 чэрвеня спаўняецца 110 год з дня нараджэння Кузьмы Чорнага, аднаго з выдатных прадстаўнікоў беларускай літаратуры, пісьменніка вялікага таленту. Кузьма Чорны - аўтар раманаў «Зямля», «Бацькаўшчына», «Трэцяе пакаленне», «Сястра», «Ідзі, ідзі», «Пошукі будучыні», аповесцей «Лявон Бушмар», «Вясна», «Люба Лук’янская», «Насцечка», «Скіп’еўскі лес», п’ес «Базылевічава сям’я», «Ірынка», шматлікіх апавяданняў, публіцыстычных і крытычных артыкулаў і многіх іншых твораў.
Пісьменнік жыў і гадаваўся ў асяроддзі простых людзей. Усім сваім жыццём і ўсёй творчасцю ён быў звязаны з гэтымі людзьмі, служыў ім, горача любіў свае родныя мясціны - Цімкавічы. «... Дзе прайшло маленства, там пачынаецца Радзіма,» - так пісаў Кузьма Чорны ў артыкуле «У імя будучыні» ўвосень 1941 года. Згадваюцца і словы Гётэ, які ў свой час казаў: «Калі хочаш зразумець паэта, пабывай на яго радзіме». 3 бацькоўскай зямлёй, з роднымі, мілымі сэрцу мясцінамі звязаны былі творчыя і жыццёвыя памкненні пісьменніка, з яго Цімкавічамі і цімкаўлянамі, у жыцці якіх, як у кроплі расы, адлюстроўвалася жыццё ўсёй краіны ў даваенныя і пасляваенныя часы. У вобразах і характарах яго твораў цімкаўцы пазнавалі сябе, а сам Кузьма Чорны прызнаваўся, што матэрыялаў пра землякоў яму хапіла б на ўсё жыццё. Усё ў гэтых творах асветлена замілаваннем да родных людзей, балючай памяццю аб родных мясцінах. Слуцк, Лядна, Гулевічы, Браткава, Комсічы, Піліпавічы, Сіняўка - усе гэтыя, як і многія іншыя, назвы ў чорнаўскіх творах гучаць сапраўды музыкай, якая ідзе ад самага сэрца, ад душы. Неяк хораша становіцца ад усведамлення, што і ён, незабыўны Кузьма Чорны, колісь ішоў гэтымі мясцінамі, каб пазней ужо, стаўшы пісьменнікам, перадаць усю вабнасць гэтую ў сваіх творах. Ды як перадаць!
На беразе невялічкай рачулкі, якая цякла ў ваколіцах Цімкавіч, любіў пасядзець у засені дрэў, марыў аб дні заўтрашнім, аб тым, як будуць жыць новыя, трэція пакаленні. Памяць гэтую аб сваім земляку ў Цімкавічах і раёне дбайна захоўваюць. I вось зноў дата, звязаная з яго імем, - 110-я гадавіна з дня нараджэння. «Магутны талент» - кніжная выстава з такой назвай, прысвечаная яго жыццю і творчасці, аформлена ў Цімкавіцкай сельскай бібліятэцы, «Летапісец бурлівага часу» - у цэнтральнай раённай бібліятэцы імя А. Астрэйкі.
Каб ушанаваць памяць славутага земляка, у Дзяржаўным літаратурным музеі Кузьмы Чорнага, што ў Цімкавічах, плануецца правесці літаратурна-музычную кампазіцыю «I плыве твой радок, і гучыць тваё слова» з удзелам знакамітых людзей, землякоў Кузьмы Чорнага, жыццё якіх звязана з роднымі мясцінамі пісьменніка, - Алеся Марціновіча, Алеся Бельскага.
У рамках тыдня краязнаўства плануецца таксама правесці літаратурную кампазіцыю «Святло яго таленту» ў цэнтральнай раённай бібліятэцы імя А. Астрэйкі і літаратурнае падарожжа «3 думкаю пра народ» у Цімкавіцкай сельскай бібліятэцы. Цэнтральнай раённай бібліятэкай імя А. Астрэйкі надрукаваны інфармацыйна-краязнаўчы даведнік «Магутны талент», прысвечаны жыццю і творчасці пісьменніка, які змяшчае творы Кузьмы Чорнага, літаратуру аб ім, верш Мікалая Майсюка, прысвечаны пісьменніку, пад назвай «Славутаму земляку».
Таццяна Астрэйка,
загадчыца аддзела бібліятэчнага
маркетынгу Капыльскай ЦБС
24 чэрвеня 1941 года Кузьма Чорны пакінуў ахоплены пажарам Мінск. У Крычаве ён з’явіўся ў ваенкамат і стаў байцом Чырвонай Арміі. Але ў хуткасці быў адкліканы. У пасведчанні чытаем: “Военнообязанному запаса Романовскому Н. К. предоставлена отсрочка от призыва по мобилизации в Красную Армию на время войны как работающему при редакции ЦК КП(б) Беларуси в должности работника по выпуску агитплакатов”. К. Чорны прасіўся паслаць яго ў акупіраваную Беларусь, каб змагацца з ворагам разам з народнымі мсціўцамі, але просьба была адхілена: не тое здароўе.
Да жніўня 1941 года ў Гомелі К. Чорны ўдзельнічаў ў выданні малым фарматам газеты “Звязда”. Аднак у верасні 1941 года ў невялічкім горадзе Болхаў Арлоўскай вобласці, дзе стаялі цэлы месяц, у сувязі са складаным становішчам выданне газет “Звязда” і “Советская Белоруссия” спыняецца. Аб’яднаныя журналісцкія сілы двух калектываў пачалі выдаваць газету “Савецкая Беларусь” на беларускай мове для насельніцтва акупіраваных раёнаў рэспублікі.
Мікалай Карлавіч быў назначаны загадчыкам літаратурнага аддзела, сакратаром – Павел Кавалёў. Ён успамінаў: “З верасня 1941 года і да самага вызвалення Беларусі К. Чорны працаваў у газеце “Савецкая Беларусь”. І працаваў так старанна і сумленна, што можна было параўнаць яго працу з працаю салдата-франтавіка, рабочага каля станка. Супрацоўнікі не могуць прыпомніць ніводнага выпадку, каб Мікалай Карлавіч спазніўся на працу ў рэдакцыю, ці гэта гады, калі былі ў маленькім гарадку, ці тады, калі ў Маскве на плошчы Пушкіна, у будынку рэдакцыі газеты “Известия”, дзе рэдакцыі “Савецкай Беларусі” былі адведзены два невялікія пакойчыкі.
Прыйшоўшы ў рэдакцыю, К. Чорны з усімі ветліва вітаўся, быў з кожным уважлівым. Садзіўся за рабочы стол і схіляўся да матэрыялаў чарговага нумара газеты”.
Падрыхтаваныя К. Чорным матэрыялы да апублікавання ніколі не затрымліваліся і не вярталіся для дапрацоўкі. А на лятучцы адзначаліся як узорныя і па змесце, і па літаратурнай апрацоўцы. Асаблівую ўвагу праяўляў да дакументаў, расказаў відавочцаў, якія траплялі ў рэдакцыю з акупіраваных раёнаў Беларусі. А ў выніку адзін за адным пісаліся вострыя памфлеты аб “новым парадку”, аб гаспадаранні фашыстаў на нашай зямлі, аб нечувалых зверствах над малымі і старымі. Вось толькі некаторыя з іх “Душа в штанах”, “В разведке”, “Кружевное прикрытие”, “Как немец на свинье в вечный покой въехал”, надрукаваныя ў агітплакаце “Раздавим фашистскую гадину”, падпісаныя псеўданімам Ігнат Булава з-пад Турава.
Кузьма Чорны лічыцца самым буйным беларускім памфлетыстам. Публіцыстыка пісьменніка на старонках газеты “Савецкая Беларусь” і газеты-плаката “Раздавим фашистскую гадину” – гэта ўзор грамадзянскай пазіцыі пісьменніка, вострая зброя ў барацьбе за перамогу над азвярэлым ворагам.
К. Чорнаму належыць пастаянная рубрыка ў газеце “Каб хутчэй прыйшло на нашу вуліцу свята – забі немца-ката”.
Вельмі трапныя загалоўкі, якія выклікалі чытацкую цікавасць, аказвалі моцнае ўздзеянне. Артыкулы “Жыла і жыць будзе беларуская зямля!”, “Народная нянавісць”, “Дзеля будучыні”, “Блізкі час расплаты!”, “Перамога будзе за намі!” перадрукоўваліся ў партызанскіх выданнях.
Усяго за час вайны К. Чорны напісаў каля 60 апавяданняў. Выступленні на старонках “Савецкай Беларусі” “Супраць звера”, “Нямецкае вараннё над Случчынай”, “Нямецкая цаца шырокага спажывання” рабіў па-мастацку баявіта, бо дакладна ведаў становішча спраў у акупіраваных раёнах і ўсім сэрцам патрыёта далучыўся да ўсенароднай барацьбы – партызанскага руху. “Гнеў народа – пісаў К. Чорны, — разліваецца бурным акіянам і змяце з твару зямлі нямецкую погань і ўсіх, хто ёй служыць”.
У артыкуле “Нямецкае вараннё над Случчынай” другі яго загаловак такі “Акупанты ствараюць яшчэ 60 маёнткаў”.
К. Чорны вёў перапіску з беларускімі пісьменнікамі і паэтамі. Засталося толькі некалькі лістоў К. Чорнага да П. Глебкі, ліст К. Чорнага і П. Кавалёва да Я. Купалы і адказ Я. Купалы да іх. Супрацоўнікі рэдакцыі “Савецкая Беларусь” успамінаюць такі выпадак. П. Глебка прыслаў ім свой верш “Пасылка”. Калі К. Чорны прачытаў яго, ён заплакаў. У гэтым вершы ёсць такія радкі:
Хто ад маткі, хто ад жонкі –
Кожны вестку атрымаў,
Толькі мне з маёй старонкі
Ні пасылкі, ні пісьма.
К. Чорнаму таксама не даходзілі лісты ад родных, і ён вельмі хваляваўся, як там жонка з дачкой, што з роднымі ў Цімкавічах.
Публіцыстыка, фельетоны, памфлеты пісьменніка паклалі пачатак выдання літаратурнага дадатку да газеты – невялічкіх кніжачак. Першай была выдадзена яго кніжка пад назвай “Кат у белай манішцы”.
Пазней К. Чорны з П. Кавалёвым склалі і выдалі вершаваныя кніжкі “Адпомсцім” Я. Коласа і “Беларускім партызанам” Я. Купалы. Яны мелі вялікі поспех у партызан і насельніцтва. Сваім пафасам, вострынёю пісьмен-ніцкага слова яны стралялі прама па акупантах. Рэдактарам усіх трох выданняў, якія яны рыхтавалі, быў Ц. С. Гарбуноў.
Творы К. Чорнага змяшчаліся не толькі ў друку. Ён выступаў на радыёстанцыі “Савецкая Беларусь”. Захаваўся толькі адзін заклік К. Чорнага “Да беларускага народа”. Запіс яго знаходзіцца ў музеі К. Чорнага.
18 студзеня 1942 года ў Казані адбыўся радыёмітынг прадстаўнікоў беларускага народа пад назвай “Ніякай літасці нямецкім акупантам!” Выступалі на ім Я. Купала, М. Танк і К. Чорны.
Трагедыю дзяцей у гады Вялікай Айчыннай вайны ўдалося паказаць у творы “Маленькая жанчына”, які, відаць, вырас з нарыса “Народная нянавісць”, а таксама ў “Расплаце”, “Фашысцкія зверствы ў Віцебску”.
У пачатку чэрвеня 1942 года К. Чорны сустракаўся з камандзірам партызанскага атрада Палесся Ц. П. Бумажковым. Бумажкоў прыязджаў у Маскву для атрымання ўзнагароды - Залатой Зоркі Героя Савецкага Саюза. У хуткім часе радыёстанцыя “Савецкая Беларусь” перадала нарыс пісьменніка “Бумажкоўцы – слаўныя сыны беларускага народа”.
У лістападзе 1942 года быў надрукаваны нарыс К. Чорнага “Подзвіг ціхага чалавека” ў газеце “Савецкая Беларусь”. Пад тэкстам рукапісу гэтага матэрыялу быў зроблены надпіс: “Славянскім камітэтам паслана ў Амерыку для славянскіх газет”.
У час вайны К. Чорны напружана працаваў. Нейкі час жылі ў гасцініцы “Масква” ў Маскве на дзевятым паверсе. М. Танк, Ісак Шмефер (намеснік рэдактара газеты “Савецкая Беларусь”), Павел Кавалёў жылі ў адным пакоі, а насупраць у маленькім - К. Чорны.
Вось што ўспамінае П. Кавалёў: “Калі не зойдзеш, абавязкова ўбачыш яго за сталом. К. Чорны не губляў дарма часу, працаваў адначасова над некалькімі творамі. На стале ў яго ляжалі некалькі разгорнутых агульных сшыткаў. Пасядзіць некалькі гадзін над адным, потым устане, паходзіць з кута ў кут па пакоі, а потым зноў ідзе да стала і бярэ ў рукі другі сшытак. Творчая актыўнасць К. Чорнага захапляла ўсіх нас, заклікала працаваць па законах ваеннага часу.
У тыя месяцы, калі жылі ў гасцініцы “Масква”, немцы часта бамбілі горад. Па радыё аб’яўлялі аб палётах і загадвалі спускацца ў бомбасховішча. Некалькі разоў спусціўся Мікалай Карлавіч. А потым адмаўляўся і жартаваў: “Мы ж на дзевятым небе… Ад бомбы схаваліся… А там, унізе, і засыпаць можа, ды так, што і не выберашся…” Уначы лажыўся спаць, а днём у час палётаў садзіўся да стала і працаваў”.
І яшчэ адна з вясёлых дэталей, якая таксама раскрывае нам характар К. Чорнага. У канцы 1942 года П. Кавалёў жыў з ім у маленькім пакойчыку гасцініцы “Якар”. Было вельмі холадна, амаль не распраналіся. У гасцініцы не было гарачай вады, каб папіць чаю. І вось што рабіць К. Чорны. Знайшоў недзе кавалкі электрычнага проваду. З аднаго канца зрабіў вілку, а да другога далучыў пласцінку белай бляхі, нібыта кіпяцільнік. Кавалёў выходзіў у карыдор і сачыў, каб ніхто з адміністрацыі не захапіў іх на месцы “злачынства”, а ў кубку закіпала вада.
У лістападзе 1942 года К. Чорны перанёс інсульт. Страчвае зрок і не можа пісаць. Але ён не можа і ляжаць, нічога не робячы, бо ведае, што ўвесь народ змагаецца з лютым ворагам, які топча родную зямлю. К. Чорны прыдумвае зрабіць трафарэт і, намацаўшы рукой лінейку, піша, працягвае ствараць свае неўміручыя творы.
Пазней у сваім дзённіку ён напіша: “Хвароба мая пакрысе пакідае мяне. Не было яшчэ такога, каб мая паправа спынілася. Увесь час павольна сочыцца ачуньвацца. Ужо і цяпер як мае быць, лёгка і многа, як і да хваробы, працую. Якое гэта шчасце! Гэтымі днямі я заўважыў, што ўжо добра бачу ліст паперы ўвесь так, каб пісаць на ім роўным радком, які б шырокі ліст паперы не быў. Я пішу, бачу з акна мокры дах, і ў душы маёй ціхая радасць вялікая: як добра я ўжо бачу!”
Улетку 1943 года, калі хвароба адступіла і мог хадзіць, на некалькі месяцаў К. Чорны перабраўся ў Пушкіна, пад Масквой, дзе размя-шчаўся шпіталь Цэнтральнага штаба партызанскага руху. Сюды прыводзілі раненых партызан. Пісьменнік шмат размаўляў з імі, збіраў матэрыял.
К. Чорны знаходзіць час для сустрэчы з маладымі пісьменнікамі. Іван Мележ прынёс прачытаць яму сваё першае апавяданне. К. Чорнаму яно спадабалася. Ён пахваліў маладога пісьменніка, падбадзёрыў, даў свае парады. Мележ у сваю чаргу прысвяціў К. Чорнаму апавяданне “У завіруху”.
Калі пачынаецца вызваленне Беларусі, у друку з’яўляюцца яго артыкулы “Варочаецца жыццё”, “Настаў вялікі дзень”, “Ваўкі ратуюць скуру”. Нават па назвах артыкулаў можна адчуць, якая радасць напаўняла К. Чорнага, калі пачалі вызваляць яго родную зямлю.
Вось толькі некалькі радкоў з артыкула “Настаў вялікі дзень”: “Мы любім сваю родную зямлю чыстай душой і вялікім сэрцам. Не прагнасць на чужое, а творчасць і праца дзеля бацькаўшчыны – гэтым жыве чалавек.
Нашай роднай беларускай зямлі давялося перанесці першы ўдар ад нямецкай зграі. Прыйшоў дзень расплаты і вызвалення. Блізка той дзень, калі ўстане з руін і Гомель, і Мінск, Віцебск і Магілёў… Блізка дзень мірнай працы на вольнай беларускай зямлі”.
К. Чорны заканчвае работу над самым буйным творам перыяду Вялікай Айчыннай вайны раманам “Пошукі будучыні”. Піша сваю аўтабіяграфію. Працуе над раманамі “Млечны шлях”, “Вялікі дзень”, піша “Сумліцкую хроніку”.
Пад вялікім уражаннем, што Чырвоная Армія ўзяла Мінск, пачынае весці дзённік. Гэта быў яго не першы дзённік. К. Чорны вёў іх і раней, але толькі ён адзін захаваўся, астатнія згарэлі ў пажарах у Цімкавічах у бацькавай хаце (1933 год) і ў доме ў Мінску.
Вось некалькі радкоў з дзённіка: “Самае важнае – маё пяро і раманы. Пакуль жыў – дзяўбу пяром камень. Пяро трывалае”.
К. Чорны марыць увесь час, каб вярнуцца ў сваю родную сталіцу. “Каб хоць у Мінск, цішыня і спакой, хоць і на папялішчы. Абы ціхі кут і штодзень спакойна пісаць”, — чытаем у дзённіку.
І мара яго збываецца. Калі вызвалілі Мінск, К. Чорны прыязджае і пасяляецца на вуліцы Савецкай у паўразбураным доме. У яго дзённіку ёсць такія радкі: “Учора ўночы паведамілі ў зводцы, што ўзялі Цімкавічы, Вялікую Раёўку, Жавалкі… Родныя мае мясціны. Як мая душа рвецца туды! Яна заўсёды там. Там жывуць усе мае персанажы. Усе дарогі, пейзажы, дрэвы, хаты, чалавечыя натуры, пра якія я калі-небудзь пісаў, гэта ўсё адтуль, сапраўднае…”
Пра яго настрой выразна гаворыць артыкул “Дзень добры, Беларуская зямля!”, які быў надрукаваны ў першым нумары літаратурнага часопіса “Беларусь”.
З верай у будучае К. Чорны піша артыкул “Будучыня сталіцы”, які быў надрукаваны ў газеце “Звязда” 9 кастрычніка 1944 года. Гэта была апошняя прыжыццёвая публікацыя пісьменніка. У яго было шмат задум. Пісаў аповесць “Скіп’ёўскі лес”, распрацоўваў план напісання новага рамана.
Але здароўе рэзка пагоршылася. 22 лістапада 1944 года перастала біцца сэрца вялікага пісьменніка. На стале застаўся ляжаць рукапіс незакончанай аповесці “Скіп’ёўскі лес” і апошнія словы ў дзённіку: “Божа, напішы за мяне мае раманы, хіба так маліцца, ці што?”
А ў 1945 годзе была выдадзена кніга “Вялікае сэрца”, куды ўвайшлі апавяданні ваеннага часу.
К. Чорны так і не дажыў да Вялікай Перамогі, у якую верыў і прыбліжаў сваёй працай, сваімі творамі.
Людміла НІЖЭВІЧ,
дырэктар Дзяржаўнага літаратурнага музея К. Чорнага
(да 110-годдзя з дня нараджэння Кузьмы Чорнага)
З творамі выдатнага беларускага пісьменніка Кузьмы Чорнага пазнаёміўся ў дзіцячым узросце, калі наведваў Цімкавіцкую сельскую бібліятэку. Яна тады мясцілася паблізу ад так званай грэблі, і загадвала ёю Вольга Маеўская. Менавіта яна прыцягнула ўвагу маю і маіх равеснікаў Віктара Паржына, Уладзіміра Марына, Віктара Мароза да кніжных скарбаў земляка. Кніг пісьменніка было сапраўды багата - у розных пераплётах і вельмі зачытаных. Было некалькі шматтомных збораў, але бібліятэкар дазваляла томнікамі карыстацца толькі ў чытальнай зале. У бібліятэку тады часта заходзіў вядомы цяпер краязнавец Фёдар Абрамчык. Ён, як прыязджаў у водпуск, так і не абмінаў кніжную скарбніцу. З кнігамі Чорнага Абрамчык пасябраваў да вайны, калі вучыўся ў Цімкавіцкай дзесяцігодцы. Давялося аднойчы пабачыць самога класіка. Як потым успамінаў Фёдар Канстанцінавіч, яму здавалася, што чалавек, які так цікава апісвае жыццё ў сваіх аповесцях і раманах, падобны на Льва Талстога, такі ж стары і барадаты, а тут у школу зайшоў прыгожы малады чалавек, які цікава, з гумарам змог расказаць вучням пра персанажаў сваіх твораў.
Хоць і нарадзіўся Мікалай Карлавіч у маёнтку Боркі каля Жабчава, але на ўсё жыццё застаўся цімкавіцкім местачкоўцам. Ды і ўсе яго героі кніг выкрысталізаваліся ў Цімкавічах. Дарэчы, узятае другое прозвішча Чорны – вулічная мянушка яго дзеда Міхаіла Парыбка. Па бацьку ён Раманоўскі, і калі заглянуць у інвентары, то ўбачым, што продкі яго жылі ў засценку Волькі каля Руднага і былі земянамі, а гэта значыць, што ў жылах славутага цімкаўца цякла шляхецкая кроў. І таму, калі пра пісьменніка пішуць даследчыкі, што бацькі яго сяляне, – гэта не адпавядае рэчаіснасці. І хоць бацька пакаштаваў сялянскай працы ў Лапцічах, усё роўна застаўся местачкоўцам. Як ён сам успамінаў, “мае продкі па маці Парыбкі, а па бацьку Раманоўскія, як і ўсе мяшчане, займаліся рамяством, і для іх падспор’ем было земляробства, але тым не менш не з’яўляліся сялянамі”.
Паспяхова Мікалай закончыў гарадское вучылішча і паступіў у Нясвіжскую настаўніцкую семінарыю. Яна мясцілася ў цэнтры горада. Тут ён пасябраваў з Мікалаем Мікулічам з Пацеек, Канстанцінам Шкуцькам з Комсіч і Васілём Сянюком з Гулевіч. Хлопцы жылі разам на прыватнай кватэры. Мікола часта смяшыў сяброў, артыстычна, з мімікай перадаваў розныя прыгоды з жыцця цімкаўцоў. Таму невыпадкова Кузьма Чорны быў адным з першых стваральнікаў народнага тэатра ў 1918 годзе. Разам з сынамі цімкавіцкага святара Жалезніковіча Мікалай Карлавіч ставіў на сцэне п’есы вядомых беларускіх пісьменнікаў Качанца, Купалы.
Белапольская акупацыя Нясвіжа не дала магчымасці Мікалаю Раманоўскаму закончыць семінарыю. Хлопец перажываў, а тут яшчэ маці Гліцэрыя Міхайлаўна цяжка захварэла. Не дапамаглі і лекі, якія ёй з цяжкасцю даставаў сын. І ў 1921 годзе, перад Тройцай, яна памерла.
Мікола ў той час працаваў у Цімкавіцкім валасным рэўкоме, пазней давялося быць настаўнікам у местачковай сямігодцы. У школе яго апаноўвае творчы парыў. Ён часта заседжваецца за сталом і піша, піша, піша. Спачатку завастрыў увагу на вершах, але зразумеў, што лепш атрымоўваюцца сюжэты ў прозе. У маі 1923 года першае апавяданне “На граніцы” з’явілася ў газеце “Савецкая Беларусь”. Пра поспехі сына бацьку Міколы расказалі дзяўчаты суседа Дамені. Каралёк спачатку не паверыў, а потым, калі ўзяў газету ў рукі, узрадаваны абняў хлопца.
Гэта падштурхнула настаўніка Раманоўскага схадзіць у Мінск і падаць дакументы на літаратурна-лінгвістычнае аддзяленне Беларускага універсітэта. Тут ён добра вучыцца (1923-1925 гг.), а з-пад яго пяра выходзіць шмат апавяданняў, якія змяшчаюцца ў перыядычным друку. Літаратурны заробак так-сяк падкарміў цімкаўца, бо стыпендыі ён не атрымліваў. Даводзілася нават ноччу са студэнтамі разгружаць вагоны. А за кватэру плаціў пуд мукі, які з горам папалам праз балаголаў дастаўляў бацька. Калі ж улетку прыязджаў на канікулы, то прывозіў шмат рукапісаў, якія хацеў давесці да толку, бо лічыў, што некаторыя творы павінны вылежацца і выспець. Усё складваў у куфэрак, але ў 1933 годзе на Капыльскай вуліцы мястэчка ўзнік пажар, які знішчыў шмат дамоў і літаратурныя схованкі пісьменніка.
У апавяданнях і аповесцях Чорнага пазнаюцца выпісаныя постаці землякоў. Напрыклад, дзядзька Язэп у творы “Хвоі гавораць” – гэта сваяк пісьменніка Адамовіч. Дарэчы, унукі гэтага Адамовіча па прозвішчы Бука жывуць сёння ў Цімкавічах і ганарацца, што з’яўляюцца сваякамі беларускага класіка.
Суседзі пісьменніка Касікоўскія, Кастэцкія, Яроцкія сталі прататыпамі герояў у многіх яго апавяданнях. Кузьма Чорны любіў Цімкавічы, любіў пахадзіць па ваколіцах і пагаварыць з местачкоўцамі. Летам 1937 ён прыехаў у любыя і дарагія родныя мясціны. Хату бацька ўжо адбудаваў на новым месцы ў так званых прысадах. Настрой падняўся, але, калі вярнуўся ў Мінск, у душы пасялілася трывога, бо над літаратарамі завіс молах рэпрэсій, а ён працаваў загадчыкам кабінета маладога аўтара пры Саюзе пісьменнікаў Беларусі. Нездаровілася жонцы, незда-ровілася самому. Пайшоў К. Чорны па лекі ў аптэку 14 кастрычніка 1938, а вярнуўся дадому 8 чэрвеня 1939 года. Як страшны сон, яму на ўсё жыццё запомніліся турэмныя пакуты.
Заспакаенне прыносілі сустрэчы ў Доме пісьменніка, дзе наладжваліся розныя выставы і выступленні пісьменнікаў. Прыемна яму было сустрэцца з Янкам Купалам, з якім ён пасябраваў у 1925 годзе. Пясняр любіў Кузьму Чорнага і часта бываў у доме нашага славутага земляка. Дачка пісьменніка Рагнеда Мікалаеўна ўспамінала: “Дом наш быў хоць і не багаты, але гасцінны, вакол бацькі заўсёды раіліся людзі… Наведваліся да нас Купала, Броўка, Глебка, Кучар, Зарэцкі, Хадыка…”
Кузьма Чорны працаваў вельмі плённа, з-пад яго пяра выходзіла шмат раманаў і аповесцей, але вайна парушыла планы, у яе полымі за-гінула шмат рукапісаў: раманы “Вялікае выгнанне”, “Простыя людзі”, “Судны дзень”. Сям’я пісьменніка жыла тады каля вакзала. Бомба фашысцкага сцярвятніка абваліла першы пад’езд пяціпавярховага дома, чацвёрты не закранула - так лёс пашкадаваў Чорных.
Затым будзе Масква. Чорны ўдзельнічае ў выданні газеты-плаката «Раздавим фашистскую гадину».
У 1944 годзе пасля вызвалення Беларусі Кузьма Чорны вярнуўся з сям’ёй у Мінск, а восенню яго гарачае сэрца спынілася. Шмат задум засталіся не здзейсненымі.
А як ён марыў пабываць у родных мясцінах і пабачыць Цімкавічы! З імі ў пісьменніка былі звязаны мары і задумы.
Дзякуючы намаганням тадышняга дырэктара Цімкавіцкай СШ Зінаіды Іосіфаўны Раманенкі ў 1950 годзе школьнай установе было прысвоена імя слыннага беларускага класіка. 24 чэрвеня 1964 года каля школы быў адкрыты мемарыяльны музей Кузьмы Чорнага. Карэспандэнт райгазеты “Слава працы” Усевалад Гурыновіч пра гэтую важную падзею даў свой рэпартаж. На ўрачыстасць прыехалі народны мастак БССР Заір Азгур, беларускія пісьменнікі Анатоль Астрэйка, Сцяпан Александравіч, Іван Кудраўцаў, а таксама сёстры класіка Марыя Карлаўна і Ганна Карлаўна Раманоўскія і яго дачка Рагнеда Мікалаеўна.
Дапамаглі сабраць матэрыялы сёстры пісьменніка, жонка Рэвека Ізраілеўна Раманоўская, дачка Адама Бабарэкі Алеся, сябар пісьменніка Уладзімір Дубоўка і многія літустановы.
Святкаванні юбілеяў слыннага земляка праходзілі ў музеі. З 1994 года яго ўзначальвае Людміла Іосіфаўна Ніжэвіч (Камінская), якая шмат робіць па прапагандзе творчасці беларускага класіка.
Цімкаўляне шануюць і зберагаюць памяць пра свайго слыннага земляка.
Іван ІГНАТЧЫК
