Копыльская земля дала жизнь многим деятелям литературы и искусства. Это и Тишка Гартный, чье имя носит наша школа, и Кузьма Чорный, и Адам Русак и многие другие.
В 1836 году в Копыле, на улице Сверженской (ныне Советская) родился основоположник новой классической еврейской литературы, 175-летие которого отмечалось недавно, - Менделе Мойхер-Сфорим (псевдоним, настоящая фамилия Бройде, по паспорту Шолом Яков Абрамович, в некоторых источниках Абрамович Соломон Моисеевич).
Одна из улиц в г. Копыля носит имя Абрамовича. Во многих городах Израиля (Иерусалиме, Тель - Авиве, Ашдоде и др.) есть улицы, названные именем Менделе. И люди знают, о ком идет речь.
Менделе Мойхер-Сфорима называют основоположником еврейского литературного языка. Шолом Алейхем, назвавший Менделе «дедушкой еврейской литературы», утверждал, что как художник-реалист он сделал для своей национальной культуры то же, что Гоголь для русской.
Начинал писать Менделе на иврите, а затем перешел на идиш, чтобы быть понятным и «служить своему народу». Всемирную известность принесла писателю повесть «Кляча»(1873), где под видом несчастной, больной, всеми гонимой клячи писатель изобразил жизнь еврейства. Произведение переполнено пафосом отрицания косности, пассивности, долготерпения. В этой связи многозначительно следующее заявление Менделе: «Все кричат, шумят, но из этого крика разве что-нибудь путное выходит!.. Почему? Потому что в мире царствует один закон для всего сущего, равно для всех людей, я имею в виду тот известный закон, что все хотят есть...»
На русском языке повесть вышла в 1890 году в переводе Ивана Бунина, ставшего впоследствии лауреатом Нобелевской премии. В предисловии к повести Иван Бунин писал: «Господин Абрамович, кажется, первый, или, во всяком случае, один из лучших современных еврейских литераторов. Насколько известно русской публике, произведений чисто беллетристических, написанных на еврейском языке и притом из современного быта, – очень мало, переводов же их совсем нет. Поэтому мы и решились перевести и предложить читателям «Клячу» господина Абрамовича».
Самое известное произведение Менделе Мойхер–Сфорима «Путешествие Вениамина Третьего» переведено на русский, чешский языки. В нем колоритно описывается, как Вениамин, бедный еврей из Тунеядовки, вместе со своим другом Сендерлом бредут от местечка к местечку, попадая в разные комически нелепые ситуации, боясь, чтобы их не догнали жены... В Польше повесть вышла на польском языке под названием «Еврейский Дон Кихот».
На русский язык переведен и роман писателя «Фишка хромой». В произведении дана картина общественного строя нищих: еврейство, иногда живущее со дня на день, не знающее утром, где оно проведет ночь, не имеющее никаких определенных занятий, охарактеризовано как старая большая торба, иногда пустая, иногда наполняющаяся то одним мусором, то другим. К сожалению, переводов произведений писателя на белорусский язык нет.
Интересно сложилась судьба потомков нашего писателя-земляка. Его сын Михаил Соломонович Абрамович был помощником присяжного поверенного, подвергался арестам за участие в революционном движении. В 1889 году в Санкт-Петербурге выпустил сборник поэзии «Стихотворения» на библейские сюжеты.
Один из внуков Менделе Всеволод был авиатором, первым совершил в 1912 году дальний перелет с пассажирами (Берлин - Петербург), погиб в авиационной катастрофе в 1913 году. Другой внук писателя Александр Абрамович, музыковед, был заместителем директора Одесской и Кишиневской консерваторий.
В жизни и творчестве нашего знаменитого писателя-земляка есть много интересных страниц, требующих изучения и осмысления. Это наша история, это наша память.
Возможно, кто-то из читателей «Слава працы» может подсказать, где в Копыльском районе находился хутор Мельники (по другим источникам Мельницы), там некоторое время жила семья Менделе Мойхер-Сфорима. Буду признателен.
Максим Скрипинский,
ученик 10 «А» класса УО «ГОСШ № 2 г. Копыля имени Тишки Гартного», член кружка «Проба пера»
На снимке: Менделе Мойхер-Сфорим.
Фото из краеведческого музея 
На стыку Сожа і Дняпра стаіць гарадок Лоеў. Яго вызваляў Іван Нічыпаравіч Коўзусь. Разведчыкі батальёна вылічылі ўсе агнявыя кропкі фашыстаў, і роты Коўзуся бясшумна зваліліся на фрыцаў. Загінуў камбат, і наш зямляк прыняў камандаванне на сябе. Немцы спрабавалі скінуць салдат у Днепр, але лейтэнант Коўзусь крыкнуў: “Рота, за мною!” — і фашысцкі гарнізон быў разгромлены. У некалькіх месцах кулямі была прашыта гімнасцёрка. Радасна сустракалі лоеўцы сваіх вызваліцеляў.
Яго байцы рухаюцца наперад, грамяць варожыя гарнізоны і таксама, як над Лоевам, уздымаюць на высокіх будынках сцягі вызвалення. У адным з баёў Івану Нічыпаравічу асколкам параніла нагу.
Немцы, адыходзячы ад Дняпра, у новых месцах стваралі апорныя тылавыя пункты, якія прыкрывалі подступы да горада Рагачова, але нашы камандзіры ўмела абыходзілі ворага. Фашысты кідалі дзоты, траншэі і ўцякалі на захад, баючыся акружэння. У гарадскім музеі Рагачова захоўваецца шмат матэрыялаў пра подзвігі байцоў і афіцэраў 3-й арміі, членам ваеннага Савета якой быў Іван Дзмітрыевіч Пінчук.
У 1944 годзе 3-й арміяй разам з іншымі злучэннямі былі вызвалены Бабруйск, Чэрвень, Мінск, Стоўбцы і іншыя гарады і пасёлкі. У вызваленні Беларусі ўдзельнічалі Мікалай Пятровіч Татур з Садкоў, Аляксандр Максімавіч Малашэвіч са Старыцы, Мікалай Фадзеевіч Малевіч з Капыля, які быў узнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны І ступені. Потым вызваляў Польшчу і загінуў.
Вызваляў родную старонку і вядомы ўжо Іван Міхайлавіч Шкуратовіч, які спачатку быў сувязістам, а потым стаў зенітчыкам.
Умела збіваў нямецкія самалёты бясстрашны ас з Агароднікаў Міхаіл Пятровіч Белавусаў. Асабліва паспяховымі былі палёты каля Оршы. Як ён прыпамінаў, на чыгуначнай станцыі Талачына стаялі 22 эшалоны. Белавусаў па загадзе камандавання павінен быў сарваць план вывазу беларускіх каштоўнасцей. Па-майстэрску праляцеў над варожымі зеніткамі і разбіў перавадныя стрэлкі, а таксама паравоз першага эшалона. А праз дзень чырвонаармейцы выбілі адтуль фашыстаў і каштоўны груз быў вернуты. Наш зямляк-лётчык зрабіў 85 баявых вылетаў, знішчыў 5 танкаў і шмат варожай сілы і тэхнікі. Сам цудам пазбег смерці. У час бою ў скрынку з боепрыпасамі трапіў снарад. Ён стараўся пасадзіць палаючы штурмавік у полі, а ўрэзаўся ў чыгуначныя рэйкі і разваліўся. Лётчыкі засталіся жывымі. Тройчы зеніткі фашыстаў збівалі яго самалёт, але кожны раз удавалася дацягнуць да лініі фронту. Прымаў удзел у аперацыі “Баграціён”, знішчаў гітлераўцаў каля Мінска, Ліды, Каўнаса.
Іван Якаўлевіч Малашэвіч, былы начальнік капыльскага аэрадрома, асвойваў у 61-м гвардзейскім палку мінамёты, а затым баявы шлях прайшоў у польскай дывізіі імя Касцюшкі. З дапамогай кацюш, якія абслугоўваў капылянін, разграмілі фашыстаў пад Леніна каля Віцебска. Гэты бой увайшоў у слаўную старонку вызвалення роднай Беларусі. Затым Малашэвіч асвоіць лётную справу і ў складзе войска польскага на начным бамбардзіроўшчыку ПО-2 будзе бамбіць акупантаў каля Брэста і дой- дзе з баямі да Берліна.
У вайну з авіяцыяй звязаў свой лёс Калінік Іванавіч Прымак са Сцяпур. Ён быў матарыстам і рыхтаваў да баявых палётаў знішчальнікі і бамбардзіроўшчыкі. У баявых рэйдах скідваў бомбы на акупантаў каля Барысава, Віцебска, Бабруйска. За вызваленне рэспублікі быў узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі.
А вось хлопцу з Гарнастайлава Мікалаю Піліпавічу Хільчыку выпала самая рэдкая ваенная прафесія — авіяцыйнага метэаролага. Ён даваў кіраўніцтву аэрадромаў дакладныя звесткі аб надвор’і, гэтым самым збярог не толькі самалёты, але і экіпажы. Усю вайну разам з перасоўным аэрадромам рухаўся за фронтам. Былы выпускнік Маскоўскага метэаралагічнага інстытута даваў курсоўку ў неба лётчыкам каля Оршы, Мінска, Крупак, Слуцка і роднага Капыля. У вайну гінулі не толькі лётчыкі, але і службы аэрадромаў. Ад бамбёжкі варожых “Хейнкелей” загінуў яго таварыш. На валаску ад смерці не раз быў і сам Хільчык.
У барацьбе з фашыстамі на роднай зямлі загінуў сын генерала Гулейкі Юрый – афіцэр згарэў у танку. А колькі сыноў Капыльшчыны навечна засталіся ляжаць у беларускай зямлі, так і не ажыццявіўшы мару сустрэцца з бацькамі, сваякамі і сябрамі.
Івану Іосіфавічу Саладуху, трактарысту з Дубеек, у вайну выпаў лёс змяніць трактар на бранявік. Ён лёгка асвоіў ваенную машыну і з першых дзён біў ненавіснага ворага. Зразумела, што былі горкія дні адступлення, але як змяніўся баявы настрой земляка, калі штурмаваў траншэі і дзоты нямецкіх акупантаў ля Віцебска.
Цімкаўляніну Мікалаю Акімавічу Дыдзенку было што ўспомніць, калі я завітаў да яго. Жыве ён цяпер з роднай дачкой на ўскрайку вёскі. Ветэран яшчэ моцны і касу трымае ў руках, і плуг. У час вайны ён падарваў чатыры нямецкія танкі. Важнай падзеяй у жыцці лічыць свой удзел у вызваленні Полацка, Оршы, Віцебска і іншых гарадоў Беларусі. Асабліва ўспамінае смелыя рэйды ў тыл фашыстаў на Віцебшчыне. Разведчыкі пад камандаваннем будучага генерала Леаніда Густава ўварваліся ў нямецкі штаб, перабілі ахову і афіцэраў, а самага галоўнага з іх з картамі і схемамі даставілі ў штаб. Важныя звесткі дапамаглі хутка зламаць абарону гітлераўцаў.
Іван ІГНАТЧЫК 
Рэпертуар калектыву складаецца з беларускіх народных, эстрадных і аўтарскіх песень у апрацоўцы канцэртмайстраў, а таксама духоўных і класічных твораў, песень сучасных кампазітараў. Ансамбль прымае ўдзел у розных мерапрыемствах горада і раёна, выязджае з канцэртнымі праграмамі ў маланаселеныя вёскі, суседнія раёны, з’яўляецца пастаянным удзельнікам абласных, рэспубліканскіх і нават міжнародных конкурсаў і фестываляў.
Стала ўжо традыцыяй кожны год праводзіць канцэрты на Каляды, 8 Сакавіка, праграмы ў стылі “шансон”, дыскапраграмы 60-80-х гадоў і інш. Але дзе б калектыў не выступаў, ён стварае аншлаг, сваім выканальніцкім майстэрствам заўжды нясе добры настрой і заваёўвае сэрцы многіх слухачоў.
Наперадзе ў ансамбля – удзел у ХV Міжнародным фестывалі духоўнай музыкі “Магутны Божа”, які адбу-дзецца ў ліпені бягучага года. І гэтым планам суджана ажыццявіцца, таму што свеціць пуцяводная зорка многіх пакаленняў у душы кіраўніка ансамбля Таццяны Хілько, якая прысвяціла сябе любімай справе – творчасці.
Таццяна БОХАН 
З мэтай адраджэння і захавання лепшых здабыткаў традыцыйных рамёстваў у 1998 годзе ўпершыню ў Капылі адчыніў дзверы народны клуб майстроў РЦК “Скарбонка”.
Кіраўніком і заснавальнікам калектыву з’яўляецца Галіна Гурло. Удзельнікі клуба – людзі розных узростаў і прафесій, якія займаюцца многімі відамі народнай творчасці: ткацтвам, вышыўкай, саломапляценнем, мастацкай апрацоўкай дрэва, карунка-пляценнем, жывапісам, вырабамі з народнага матэрыялу і інш. І ўсіх іх аб’ядноўвае жаданне дарыць людзям прыгажосць беларускай нацыянальнай спадчыны. Асноўнай формай работы клуба з’яўляецца выставачная дзейнасць, таму ніводнае раённае, абласное і нават рэспубліканскае свята не абходзіцца без удзелу народных майстроў Капыльшчыны.
За асабісты ўклад у захаванне і развіццё традыцыйнага мастацтва і перадачу майстэрства моладзі ўдзельнікі клуба ўзнагароджаны ганаровымі граматамі аддзела культуры Капыльскага райвыканкама і ўпраўлення культуры Мінаблвыканкама.
Добра, што народныя промыслы і рамёствы не толькі дайшлі да нас, але і развіваюцца далей. Таму свой вопыт, майстэрства і ўлюбёнасць у сваю справу ўдзельнікі клуба перадаюць маладому пакаленню і імкнуцца да таго, каб ніць народнага мастацтва, якая бярэ пачатак з глыбіні стагоддзяў, не перарвалася, а цягнулася ў будучае.
Таццяна БОХАН
Народны тэатр гульні і гумару “Капыльскія пацехі” створаны на базе Капыльскага РЦК у чэрвені 1993 года. Кіраўніком калектыву, яго рэжысёрам і сцэнарыстам стала загадчык аддзеда культурна-масавай работы Любоў Галубовіч. У асноўным канцэртная праграма “Капыльскіх пацех” будуецца на гульнёвых праграмах, тэатралізаваных прадстаўленнях, музычных спектаклях, шоу-пра-грамах па матывах твораў беларускіх і рускіх пісьменнікаў. Спалучэнне гумару, музыкі і танцаў дае магчымасць стварыць цікавыя гумарыстычныя праграмы, якія добра ўспрымаюцца як на Капыльшчыне, так і за яе межамі. Удзельнікі тэатра з’яўляюцца жаданымі не толькі на абласных, а нават і на рэспубліканскіх “Дажынках”, а таксама на рэспубліканскім фестывалі гумару “Аўцюкі”. Традыцыйна да Дня смеху да ўвагі капылян “Капыльскія пацехі” прапануюць новы музычны спектакль або шоу-праграму, якія збіраюць поўную залу прыхільнікаў гумару.
Таццяна БОХАН 
