КАПЫЛЬ: тут была электрастанцыя
Гісторыя Капыля цікавая і загадкавая. Шмат чаго мы ведаем, але шмат пра што яшчэ трэба даведацца. І дапамагаюць у гэтым як успаміны землякоў, так і друкаванае слова. Напрыклад, нямала цікавага ўдалося даведацца са старонак часопіса «Чырвоная Беларусь» за 1930 год, які зусім нядаўна трапіў на вочы.
«Памірае стары Капыль. Старога Капыля ўжо няма, праз гады два яго ўжо зусім нельга будзе пазнаць. Памірае стары рамесніцкі і вясковы Капыль». На першы погляд артыкул мае зусім не аптымістычны пачатак, але, чытаючы далей, разумееш, што не ўсё так сумна. І нават наадварот. мяркуйце самі.
Крокамі прагрэсу
Амаль сто гадоў таму, у пачатку 30-х ХХ стагоддзя, у Капылі былі свае электрастанцыя, млын, лесапілка ды іншыя прадпрыемствы, якія месціліся ў так званым камбінаце (знаходзіўся на месце сучаснага магазіна «Санта»). Дзякуючы сваёй электрастанцыі ў мястэчку запальваліся ліхтары, і электрычнае святло залівала вуліцы. Здавалася, яшчэ зусім нядаўна ў хатах гарэлі лямпы-газоўкі, якія па-капыльску называлі «смаркачыкі». Напрыклад, у Рыгора Шкілевіча нават і напрыканцы 20-х гадоў ХХ стагоддзя на прыпечку стаяла газоўка ды ледзь-ледзь асвятляла хату. А праз нейкіх чатыры месяцы ў яго ўжо вісела лямпачка Ільіча. «Ці ж думаў хто раней, што ў гэтым далёкім захалусным мястэчку будзе электрычная станцыя? Дзе там! Гэта сталася толькі пры таварышох», – разважаў сабе дзядзька Рыгор.
І на самай справе, акрамя электрычнай станцыі бальшавікі пабудавалі пільню, сукнавалку, крупадзёрку і двухвальцоўку.
Справы шматнацыянальныя…
Быў у той час у мястэчку яўрэй Каваленчык, які жыў з таго, што сеяў агуркі і прадаваў іх на рынку. А яшчэ быў ён балаголам (извозчиком – Рэд.). У студзёную зімовую ноч, у дажджлівую восень, і ў вясенняе разводдзе ехаў ён на сваёй фурманцы, шукаў пасажыраў, каб зарабіць які рубель. І такіх у Капылі было шмат. Акрамя таго, што ездзілі яны на Мінск ці Слуцк, курсіравалі таксама ад вёскі да вёскі. Шмат жыло ў мястэчку краўцоў, шаўцоў, гарбароў, сталяроў з яўрэяў.
Акрамя прадстаўнікоў гэтай нацыі, жылі таксама і татары. Адзін з іх Х. Байрашэўскі, як і яго дзед з бацькам – адвечныя гарбары. Яны пасяліліся каля рэчкі, каб бліжэй было насіць мачыць скуры. Яго жонка, як і шмат іншых татарак, улетку садзіла агарод. Дарэчы, раннюю расаду капусты ды бручкі ўвесну можна было знайсці толькі ў татар.
Цяжка жылося і саматужніку-стальмаху Паўлюку Дземідовічу, якому прыходзілася працаваць аднаму, разгінаць абады ды нацягваць іх на спіцы, бо ўжо стаў стары ды сіл не хапала.
А вось у «гаспадара» Андрэя Шкірыча – сям’я вялікая: сем душ і зямлі тры гектары, з якой ён павінен быў і пракарміцца, і апрануцца. Таму прыходзілася яму то з сякераю, то з пілкаю, то з лапатаю шукаць работы па людзях.
Аднак былі ў Капылі і заможныя людзі, якіх называлі «канкулёўныя» – кулакі ці гандляры. Па-капыльску кажучы, гэта быў «пракіткі» народ. Яны зрывалі сходы, запалохвалі ці падкуплівалі беднякоў, каб тыя не ішлі ў калгас. Напрыклад, кулакі двойчы падпальвалі гумны Балогі і Іваноўскага. Аднак калгас усё ж такі стварылі і назвалі імя Варашылава, у яго склад увайшло больш за 100 сямействаў капылян. І арганізавалі ў ім падсобныя цэхі: шавецкі, кравецкі, ткацкі, кавальскі, гарбарны.
…і антырэлігійныя
А 13 студзеня 1929 года ў нардоме (былы яўрэйскі дом, а зараз будынак загса) сабралася шмат капылян, каб паслухаць ды абмеркаваць на пашыраным прэзідыуме Капыльскага райвыканкама пытанне аб перадачы царквы пад культурныя патрэбы калгасу. Пад заявай падпісаліся 1137 калгаснікаў і настойліва патрабавалі зрабіць там клуб. Так, па жаданні насельніцтва была ліквідавана царква і передадзена калгасу пад свіран – вялікая каменная царква стала месцам, куды ссыпаюць насенне. Пад дом культуры была прыстасавана вялікая яўрэйская сінагога, а таксама татарская мячэць.
У нардоме гучала радыё ды пускаліся «туманныя карціны», інакш кажучы кіно. Кінаапарат быў набыты ў 1928 годзе за народныя сродкі, і кіно круцілі два разы на тыдзень. Працавалі ў нардоме і гурткі: сельскагаспадарчы, драматычны, палітычны, харавы і шахматны.
Па ўсім было відаць, як расце культурны ўзровень мястэчка. Пабудаваны будынкі для беларускай і яўрэйскай сямігодак. Разгорнута сетка школ і пунктаў па ліквідацыі непісьменнасці.
У пачатку 30-х гадоў у Капылі выдаваліся і свае вусныя газеты: «Капыльская праўда» і яўрэйская вусная газета. Яны карысталіся вялікім аўтарытэтам у народа.
А капыляне шчыра верылі, што праз год-другі мястэчка не пазнаеш. На шырокіх палях вырастуць цагельні, вапнавыя заводы, адзін ужо нават дзейнічаў у тым жа 30-м. Будзе свой завод па перапрацоўцы садавіны, малочны ды тарфяны. Арганізоўваюцца вялікія сельскагаспадарчыя майстэрні, на што было адпушчана 30 тысяч рублёў. У гэтых майстэрнях будуць каваць плугі ды рамантаваць сталёвыя «коні» – трактары.
Дзіяна ТКАЧЭНКА
Фота з архіва «СП» і з часопіса «Чырвоная Беларусь»
Паважаныя чытачы! Калі ў вас захаваліся цікавыя гістарычныя фотаздымкі, падзяліцеся з намі. А мы ў сваю чаргу надрукуем іх у газеце і тым самым захаваем для памяці.
Няўжо магла ўявіць сабе простая цімкавіцкая дзяўчынка, што будзе займаць адну з галоўных пасад у раёне? Вядома ж, не. Пачынаючы з дзяцінства, як кажуць, займала актыўную грамадзянскую пазіцыю. У школе добра вучылася. Не цуралася ніякай працы: дзесьці з класа сёмага дапамагала мясцоваму саўгасу на збожжасушылцы, хлебапрыёмным пункце, праполцы буракоў, спрабавала сябе нянечкай у дзіцячым садку. Паспявала быць і ўдзельніцай дзіцячай студыі знакамітага Цімкавіцкага народнага тэатра. Яшчэ адным захапленнем быў спорт: у складзе гандбольнай каманды даводзілася адстойваць гонар раёна.
Надышоў час выбіраць будучую прафесію. Разам з сястрой-блізняшкай Святланай (забягаючы наперад, скажу, што зараз яна з’яўляецца першым намеснікам старшыні – начальнікам упраўлення па сельскай гаспадарцы і харчаванні Іўеўскага райвыканкама Гродзенскай вобласці) мелі намер вучыцца на геаграфічным факультэце Белдзяржуніверсітэта, таму закончылі падрыхтоўчае аддзяленне. Аднак лёс склаўся інакш. Паступілі ў Беларускую сельскагаспадарчую акадэмію, што ў Горках, пасля якой дзяўчаты атрымалі кваліфікацыю «вучоны-аграном».
Затым у біяграфіі Ірыны Мікалаеўны была Украінская ССР, дзе ў Запарожскай вобласці ўзначальвала садова-агародную брыгаду. Праз чатыры гады вярнулася ў Беларусь у Горацкі раён, дзе спасцігала педагагічную ніву.
Аднак малая радзіма — Капыльшчына — мабыць, вабіла да сябе больш. Давялося папрацаваць у сельскагаспадарчым прафесійным ліцэі, ва ўпраўленні па сельскай гаспадарцы і харчаванні райвыканкама, начальнікам раённай інспекцыі па насенняводстве, каранціне і ахове раслін, першым намеснікам старшыні райвыканкама – начальнікам упраўлення па сельскай гаспадарцы і харчаванні.
У 2014 годзе Ірыну Кісляк выбіраюць старшынёй раённага Савета дэпутатаў. Сярод калег Ірына Мікалаеўна карыстаецца аўтарытэтам, лічыцца кампетэнтным дарадцам. Шматгадовы вопыт работы, высокі прафесіяналізм, арганізатарскія здольнасці дазваляюць ёй умела кіраваць дэпутацкім корпусам раёна на працягу трох скліканняў. Ва ўзаемадзеянні з народнымі выбраннікамі, раённым і сельскімі выканкамамі, арганізацыямі ў горадзе і сельскіх населеных пунктах добраўпарадкаваны зоны адпачынку, закладзены паркі, скверы і алеі, абсталяваны дзіцячыя і спартыўныя пляцоўкі. Акрамя гэтага Ірына Мікалаеўна шмат увагі надае рабоце з насельніцтвам, правядзенню прыёмаў грамадзян і сустрэч у працоўных калектывах і па месцы жыхарства, аказвае практычную дапамогу ў вырашэнні надзённых пытанняў, актыўна прымае ўдзел у сельскіх сходах. Да таго ж з 2022 года ўзначальвае раённую арганізацыю грамадскага аб’яднання «Белая Русь».
Сяргей КОЗЕЛ
Фота Наталлі ДАВЫДЗЕНКІ 
Сергей Пилищик и Анатолий Кобушко[/caption]
В 18-летнем возрасте осенью 1984 года Копыльский райвоенкомат призвал на службу молодого Анатолия. Две недели призывники находились в Марьиной горке, а затем направились в южный узбекский город Термез, где 3 месяца проходили курс молодого бойца. Здесь же состоялась присяга новобранцев. Никто из родителей на тот момент не знал, что ребята летят на войну.
— Мама сильно плакала, ее слезы так и катились по щекам, — вспоминает Анатолий Сергеевич. — В первом письме я сразу же сообщил, что у нас все хорошо. Конечно же, о том, что здесь идет война, не писал, чтобы еще больше не тревожить материнское сердце. Так, в январе 1985-го мы прибыли в Баграм. Затем колонны машин направились в поселок Руху, где базировался наш 682-й мотострелковый полк и где я стал связистом в минометной батарее. Белорусов было всего лишь трое. Остальные парни — со всего Советского Союза. В этом же году проводились 8-я и 9-я Панджшерские операции. В ходе девятой удалось оттеснить отряды Ахмад Шах Масуда из центральной части ущелья. Начиная с 1986-го, крупных операций против отрядов Ахмад Шаха не проводилось. Важно было установить полный контроль стратегического ущелья, нейтрализовать отряды моджахедов и захватить склады вооружения и боеприпасов.
Молодому бойцу Кобушко в те жуткие годы довелось увидеть ужасы и бесчеловечность афганской войны. На глазах гибли сослуживцы, а долгие дни тянулись нескончаемой чередой.
— Помню, как по долгу службы ходили высоко в горы, — вспоминает Анатолий Сергеевич. — Жуткий холод и снег, многие солдаты обморозились. Как-то моя бабушка переслала вязаные носки, которые очень помогли. С мыслью и любовью о родных они хорошо согревали. Затем я их передал молодому замкомзвода сержанту Владимиру, который относил их всю службу. Кстати, после войны я еще долго с ним переписывался. Демобилизовался в феврале 1987 года. С многими сослуживцами до сих пор поддерживаю связь: с Николаем Макаренко, Виктором Прибытко и другими. Мы с горечью в душе вспоминаем о тех, кто погиб при исполнении интернационального долга. Ветераны ценят военную историю Афганистана, где имеет свой путь прославленный 682-й мотострелковый Уманьско-Варшавский Краснознаменный ордена Кутузова полк, Боевое Знамя которого увенчано боевыми орденами и славой наших героев, наших отцов и дедов в годы Великой Отечественной войны и при выполнении интернационального долга в Демократической Республике Афганистан.
Панджшерские операции, в которых пришлось участвовать Анатолию Кобушко, представляют собой девять крупных войсковых операций советских войск в период советско-афганской войны в 1979-1989 годы против афганских моджахедов под командованием известного полевого командира Ахмад-Шаха Масуда.
Наталья ДАВЫДЕНКО
Фото автора 
