Мне пашчасціла ў сваім жыцці сустрэцца з гэтым легендарным Чалавекам у 1982 г., на чытацкай канферэнцыі ў Мінску. Уражанні незабыўныя: я і сёння помню, як яго добрыя вочы вельмі хутка тады сярод людзей ператварыліся ў два маленькія сонейкі і сагравалі прысутных на працягу ўсёй сустрэчы. А як жа інакш: ён не толькі выйшаў з самой гушчы народа, але і заставаўся з гэтым народам разам заўсёды.
26 лістапада 2020 г. знакамітаму празаіку, публіцысту, паэту, перакладчыку, драматургу, сцэнарысту, самаму папулярнаму класіку айчыннай літаратуры Уладзіміру Сямёнавічу Караткевічу споўнілася б 90 гадоў. Ён сапраўдны Майстра: яго ведае ўся Беларусь – у вялікіх гарадах і маленькіх вёсачках. Гэта першы пісьменнік Бацькаўшчыны, які звярнуўся да жанру гістарычнага дэтэктыву. Пісьменнік любіў шмат падарожнічаць — з сябрамі і жонкай, у складзе здымачных груп і навуковых экспедыцый ён наведаў шмат рэгіёнаў Беларусі. І не проста наведаў, размаўляў з беларусамі, і па гарачых слядах нараджаліся творы. Усё жыццё ён быў верны свайму ж выказванню: “Вечна тваім застанецца толькі тое, што ты аддаў”.
Мне захацелася здзейсніць літаратурна-віртуальнае падарожжа па мясцінах, якія ўсё ж цесна звязаны з яго імем, дзе ўвекавечана памяць ВЯЛІКАГА БЕЛАРУСА. Назва яго папулярнага нарыса “Зямля пад белымі крыламі” даўно стала крылатым выразам. Надзвычай скрупулёзна распавёў Караткевіч пра Беларусь, яе культуру, мову, літаратуру, фальклор і прыроду ў гэтым нарысе, дзе ён здолеў ахапіць беларускую гісторыю ад старажытнасці да 1970-х гадоў, закрануўшы найбольш важныя падзеі.
Малая радзіма Караткевіча – Орша. У 1938 г. Уладзімір пайшоў у школу. Да пачатку вайны паспеў скончыць 3 класы. У пасляваенны час аршанскі школьнік Караткевіч змясціў на старонках рукапіснага часопіса “Званочак” некалькі сваіх вершаў, а таксама прыгодніцкую аповесць “Загадка Неферціці”. Яшчэ ў восьмым класе ён ужо амаль цалкам напісаў першы варыянт п’есы “Млын на Сініх Вірах”.
Улетку 1950 г. у Оршы, пасля першага курса філалагічнага факультэта Кіеўскага ўніверсітэта, Караткевічам быў створаны першы варыянт знакамітай аповесці “Дзікае паляванне караля Стаха”.
Працяглы час яму давялося жыць у Мінску. У пачатку 1963 г. Караткевіч атрымаў у Мінску аднапакаёвую кватэру на вул. Чарнышэўскага. Праз некаторы час з Оршы ў Мінск да яго пераехала маці. Увесну 1967 г. яны ўдваіх атрымалі кватэру на вул. Веры Харужай. У тым жа годзе, увосень, на канферэнцыі па рамане “Каласы пад сярпом тваім” у Брэсце, Уладзімір пазнаёміўся з выкладчыцай Брэсцкага педагагічнага інстытута Валянцінай Нікіцінай, з якой 19 лютага 1971 г. ён ажаніўся. Вясной 1973 г. абмянялі кватэру на трохпакаёвую кватэру на вул. Карла Маркса, дзе сям’я жыла разам з маці.
Назва ж рамана “Хрыстос прызямліўсяў Гародні” звязана з гэтым каралеўскім горадам. У 1966 г. Караткевіч напісаў гэты раман, сюжэт якога заснаваны на рэальных падзеях.
Напачатку чэрвеня 1983 г. Караткевіч паехаў у Оршу, у бацькоўскі дом да пляменніцы. У Мінск вярнуўся ў пачатку снежня. Незадоўга да смерці ён наведаў дарагія сэрцу мясціны. З’ездзіў у Рагачоў.
12 ліпеня 1984 г. з сябрамі, фотакарэспандэнтам Валянцінам Ждановічам і мастаком Пятром Драчовым, адправіўся ў паход па Прыпяці, дзе яму стала дрэнна, і ён 20 ліпеня вярнуўся ў Мінск. Пахаваны класік на Усходніх могілках у Мінску.
Імя Караткевіча носіць бібліятэка № 14 у Віцебску, бібліятэка ў Наваполацку, дзіцячая бібліятэка ў Оршы. У Оршы з 2000 г. працуе музей пісьменніка. Матэрыялы пра яго жыццё і творчасць экспануюцца ў Рагачоўскім музеі народнай славы, Віцебскім краязнаўчым музеі.
У Віцебску ўсталяваны помнік Караткевічу ў 1994 г. Помнік у Оршы адкрыты быў 27 чэрвеня 1992 г. да 925-годдзя горада. Імем Уладзіміра Караткевіча названы вуліцы ў Астраўцы, Віцебску, Гродне, Рагачове, Століне, Оршы. Імя Караткевіча носіць Фонд дапамогі маладым пісьменнікам, прэмія выдавецтва “Мастацкая літаратура”.
Чаму яго кнігі папулярныя і ў ХХІ стагоддзі? Аўтар быў верны свайму крытэрыю: “Кожную кнігу трэба пісаць так, нібы гэта твая лепшая і апошняя”.
Сябры! Давайце здзяйсняць часцей рэальныя падарожжы па мясцінах жыцця і творчасці Рыцара беларускіх замкаў – так яго звалі пры жыцці! Давайце чытаць і перачытваць бессмяротныя творы Майстра!
Канстанцін КАРНЯЛЮК,
пазаштатны карэспандэнт "Слава працы", г. Віцебск
