У 1999 годзе давялося ўдзельнічаць ва ўрачыстасцях да 55-годдзя вызвалення Беларусі. Кветкі, прызапашаныя да гэтага выпадку, леглі і да помніка чырвонаармейцам, загінуўшым пры вызваленні райцэнтра. У тыя святочныя дні адбылася мая сустрэча з Віктарам Сямёнавічам Цітко. Аб ім, мяркую, варта праз газету «Слава працы» нагадаць нашчадкам вялікай сялянскай сям’і, аднавяскоўцам.
...Крок за крокам у кровапралітных баях Чырвоная Армія вызваляла ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў гарады і сёлы Беларусі. Радасць вызвалення прыйшла і ў невялікую вёску Выня, што раскінула свае хаты ўздоўж палеткаў ды балоцінак. Напоўнілася шчасцем і хата, у якой разам з бацькамі, двума братамі ды сястрою жыў віхрасты хлопец. Віктар разам з аднавяскоўцамі хадзіў да гравійкі ля Бабоўні, назіраў за калонамі танкаў, аўтамашын, чырвонаармейцаў, якія рухаліся ў напрамку Нясвіжа. На захад, туды, дзе пад гнётам фашыстаў стагнала Еўропа. Яму хацелася далучыцца да пехацінцаў. Не паспела зямля астыць ад прайшоўшых баёў, а Віктар з палатнянай торбачкай за плячыма трымаў шлях на Браншчыну ў фарміруемы запасны полк. Падрыхтоўка на страявым пляцы ды вучэбным палігоне прамільгнула адным імгненнем: аддаліла ўспаміны пра дзяцінства, адціснула няздзейсненае юнацтва ды шэрай шынеллю легла на вуглаватыя плечы байца.
Люты 1945 года. 2-гі Украінскі фронт. Гвардыі радавы паветрана-дэсантнага атрада Кішынёўскага ордэна Суворава палка Віктар Цітко ўдзельнічае ў баях за вызваленне венгерскай сталіцы. Савецкія войскі вядуць жорсткія баі за Будапешт. Сумеснымі намаганнямі 2-га і 3-га Украінскіх франтоў акружана 160-тысячная групоўка праціўніка. Атрад дэсантнікаў, атрымаўшы загад камандавання, імклівым кідком прарваў абарону праціўніка ды паглубіўся ў яго размяшчэнне. Аднак вораг яшчэ не зламаны. Флангавая атака гітлераўцаў пры падтрымцы танкаў прынесла ім часовы поспех. Невялікі атрад аказаўся адрэзаны ад асноўных сіл палка. На густы лясок, у якім занялі кругавую абарону гвардзейцы, вораг абрушыў шквал агню. Снарады рваліся, знішчаючы дрэвы, і, здавалася, няма месца жывому на гэтым кавалку венгерскай зямлі. Суткі атрад стрымліваў наступ ворага. Усё менш байцоў. Вось упаў, скошаны кулямётным агнём, камандзір атрада. Змоўк, уткнуўшыся ў зямлю, аўтамат суседа справа. Вогненны смерч узняўся над акопным бугарком, з-за якога вёў агонь малады баец. Пякучы струмень абпаліў правую руку, цьмяныя кругі папаўзлі перад вачыма, шумела ў вушах. Вораг пайшоў яшчэ ў адну атаку. Пераадольваючы боль, Віктар мацней прыціснуў аўтамат, падрыхтаваўся да апошняй схваткі з ворагам. Ужо бачны постаці нямецкіх аўтаматчыкаў, чуваць іх гартанны крык. Але што гэта? ...Бязладна страляючы, гітлераўцы павярнулі назад. Гул артылерыйскай кананады ды строкат кулямётаў рос з усходняга боку. Пачалося генеральнае наступленне савецкіх войскаў на пазіцыі ворага, заціснутага ў жалезнае кола. У баявым гуле чырвонаармейца пакінула прытомнасць.
«Сынок, ачуньвайся, табе пашанцавала. Недалёка санітарны цягнік, давязу, можа, застанешся жыць. Ты ж зусім лёгкі. Не набраў яшчэ мужчынскай вагі», – як праз сон даходзіў голас пажылога санітара, які ўкладваў параненага на двухконную павозку.
– Цяжкія страты панёс наш атрад у гэтым баі. У жывых засталося дваццаць два гвардзейцы, але загад быў выкананы – забяспечана паспяховае наступленне асноўных сіл палка, – расказваў Віктар Сямёнавіч.
Ужо знаходзячыся ў глыбокім тыле, у шпіталі, Віктар даведаўся аб узнагароджанні яго медалямі «За адвагу» ды «За ўзяцце Будапешта». Дзень Перамогі 9 мая васямнаццацігадовы беларус сустрэў у родным палку.
– На ўсё жыццё запалі ў сэрца словы санітара-вазніцы. Ён мне падараваў жыццё, – працягваў Віктар Сямёнавіч. – А службу ў радах Савецкай Арміі я закончыў на Далёкім Усходзе. Тэрміновую службу завяршыў. У родную вёску, болей за сорак кіламетраў з Шышчыц, пешшу дабраўся завірушнай ноччу. Так хацелася хутчэй убачыць родных. Ледзь дагрукаўся ў шыбу, ды калі матуля адчыніла хату – яна не пазнала мяне. Голас мой змяніўся, не кажучы пра знешнасць. Мінула пяць гадоў. Нядоўга прабыў у бацькоўскай хаце. Падаўся ў сталіцу. Паступіў на трактарны ў чацвёрты ліцейны цэх. Уладкаваўся ў баракавы інтэрнат, туды прывёў і сваю жонку. Ганна Паўлаўна падарыла мне трох дачок: Валянціну, Таццяну ды Ірыну. Ва ўсіх свае сем’і, растуць дзеці. Чулыя яны, клапоцяцца пра нас.
Былы дэсантнік-гвардзеец і на працоўным фронце не разгубіўся: стаў ударнікам камуністычнай працы, па выніках двух пяцігодак яму прысвойвалася ганаровае званне «Выдатнік якасці», прысвоена званне «Ганаровы ветэран працы» ды як вянец – медаль «За доблесную працу». Тэма вайны ў сям’і Віктара Сямёнавіча не часта згадвалася. Але кожны год, у дзень Перамогі, калі над вячэрнім Мінскам у неба ўзвіваліся тысячы яркіх ракет ды грымеў святочны салют, падрастаючыя ўнукі прасілі дзядулю расказаць аб тых далёкіх баях. Доўга цягнулася размова. А к канцу яе Ганна Паўлаўна, глянуўшы на мужа, уздыхнуўшы, непрыкметна ўключала захаваную ў сям’і старую радыёлу. Клала на дыск яго любімую пласцінку. Пакой поўніўся незабыўнай мелодыяй. Горда гучаў непаўторны голас Марка Бернэса: «И на груди его светилась медаль за город Будапешт».
Уладзімір Мароз,
г. Мінск
На мероприятии с торжественной речью выступили председатель Копыльского райисполкома Сергей Пилищик, председатель районного Совета ветеранов Людмила Каменко, начальник обособленной группы Копыльского района военного комиссариата Несвижского и Копыльского районов Сергей Маргалик и студентка БГУ, волонтер-активист БРСМ Ольга Биончик. Присутствующие почтили память погибших минутой молчания, возложили к памятнику венки и живые цветы.
Возле районного центра культуры работает фотовыставка, подготовленная редакцией газеты "Слава працы". Все представленные на ней фотографии посвящены сегодняшней славной дате.
Оксана МИХАЙЛОВСКАЯ 
■ Лейтенант медицинской службы Софья Кунцевич. 1946 г.[/caption]
Софья Адамовна Кунцевич — родом из деревни Вороновщина Копыльского района. В пятнадцать лет окончила среднюю школу в Слуцке и поступила на литературный факультет Минского педагогического института имени М. Горького. Молодая учительница была направлена на работу в Вилейскую неполную среднюю школу, где и застала ее война.
…Шел тринадцатый день кровопролитных боев. В Песчанский райвоенкомат в Винницкой области вошла белокурая девушка и стала проситься на фронт. Ей отказали, но девушка продолжала настаивать, доказывая, что еще в школе окончила курсы медсестер и должна быть на передовой. В июле 1941 года в составе стрелкового батальона Софья добровольно уходит на фронт. Сначала выполняла обязанности санинструктора, а затем и командира санитарного взвода стрелкового батальона. Тогда Софья Адамовна не была даже Софьей, а ее шуточно прозвали «Кнопкой». Однако это не мешало хрупкой девушке выносить на себе раненых с поля боя.
В книге «Память. Копыльский район» нашей землячке посвящена целая статья: «В одном из номеров армейской газеты тех годов приведен такой эпизод. На высоте после героической схватки с врагом остался тяжело раненный комбат лейтенант Полуротов. Каждую секунду рискуя жизнью, Кунцевич добралась туда, перевязала комбата и вынесла его в безопасное место. Но на высоте осталось много оружия. Разве можно его оставлять врагу? И Соня взялась выносить винтовки, пистолеты, пулеметы, противогазы».
До самого конца войны Софья осталась верна себе и долгу медицинской сестры. Принимала участие в боях за освобождение Северного Кавказа, Украины, Молдавии, дошла до Берлина.
Демобилизована в 1946 г. в звании лейтенанта медицинской службы. После войны Софья поступила на библиотекаря в педагогический институт имени Максима Горького. Работала заведующим отделом комплектования библиотеки Академии наук БССР, директором Республиканской медицинской библиотеки, старшим библиографом института травматологии и ортопедии Минздрава БССР, директором библиотеки Белорусского технологического института. Вела большую работу по военно-патриотическому воспитанию подрастающего поколения, выступала по радио и на телевидении.
Столько медалей! Ее славный боевой путь отмечен орденом Боевого Красного Знамени, орденом Красной Звезды, орденом Великой Отечественной войны I степени, медалью «За победу над Германией В Великой Отечественной войне 1941–1945 гг». В 1981 году она награждена медалью Флоренс Найтингейл. Награда присуждается медицинским сестрам за особые самоотверженные поступки по отношению к больным в мирное и военное время в знак признания их исключительных моральных и профессиональных качеств. Из материалов, взятых с российского сайта Подвиг народа: «Вручили мне недавно медаль… От Красного Креста… Золотую международную медаль Флоренс Найтингейл. Все поздравляют и удивляются: «Как это вы могли вытащить сто сорок семь раненых? Такая миниатюрная девочка на военных фотографиях». Да, я их, может, двести вытащила, кто тогда считал. Мне это и в голову не приходило, мы этого не понимали. Идет бой, люди истекают кровью, а я буду сидеть и записывать. Я никогда не дожидалась, когда кончится атака, ползала во время боя и подбирала раненых. Если у него осколочное ранение, а я приползу к нему через час-два, то мне там нечего делать, человек останется без крови. Три раза раненая и три раза контуженая. На войне кто о чем мечтал: кто домой вернуться, кто дойти до Берлина, а я об одном загадывала — дожить бы до дня рождения, чтобы мне исполнилось восемнадцать лет. Почему- то мне страшно было умереть раньше, не дожить даже до восемнадцати. Ходила я в брюках, в пилотке, всегда оборванная, потому что всегда на коленках ползешь, да еще под тяжестью раненого. Не верилось, что когда-нибудь можно будет встать и идти по земле, а не ползти. Это мечта была! Приехал как-то командир дивизии, увидел меня и спрашивает: «А что это у вас за подросток? Что вы его держите? Его бы надо послать учиться».
В полевых условиях все равны, и вне зависимости от пола солдаты шли в бой, чтобы защитить нашу родину в Великой Отечественной войне. Так и 45-килограммовая «Кнопка» Софья на полях сражения спасала смертельно раненных, которые одной ногой стояли за пределами жизни. В обычной жизни человек не сделал бы и десятой доли того, чего он создавал в экстремальных ситуациях на войне.
Подготовила Татьяна БОХАН 
