З фотакарткі на мяне глядзіць герой майго расповеду. Ён такі малады, у яго такія цёплыя вочы, добры погляд. Такі прыемны спакойны мужчына. Гэта мой бацька – Саўчанка Сямён Палікарпавіч. Ён глядзіць на мяне з далёкага, яшчэ даваеннага – 1939 года. І я гляджу на яго і размаўляю з ім праз гады і адлегласці:
– Добры дзень, мой дарагі татуля. Цябе сёння няма з намі, як не было ўсе гэтыя 83 гады, з таго апошняга дня нашага развітання ў маі 1941 года. Тады мы ўсе, мама, Жэнік і я, прыязджалі да цябе ў час тваіх ваенных збораў. Гэта было і спатканне, і развітанне адначасова. Абставіны былі не для радасці. Ты гэта добра разумеў і прасіў маму як мага хутчэй уцякаць з гэтых мясцін на радзіму – на Капыльшчыну, у Думічы.
Так яно і здарылася. Вайна пачалася раптоўна. Першыя бомбы нямецкія самалёты скінулі на Бранск, месца, дзе мы жылі. Мама схапіла нас: мяне, пяцімесячную, і двухгадовага Жэніка – і кінулася наўцёкі. Шлях наш да родных, па словах мамы, быў неверагодна цяжкі, складаны і небяспечны. Пра гэта можна кнігу жахаў напісаць. Але, дзякаваць Богу, да Думіч мы ўсё ж такі дайшлі. А цябе навекі забрала гэта ваеннае ліхалецце. Мы цябе шукалі, рабілі запыты ўладам. А адказ быў адзін – «пропал без вести»…
Але для нас ты, мой бацька дарагі, ніколі нікуды не прападаў. Вось твой воблік на фотаздымках, што вісяць у рамачках на сцяне. Вось там беленькая глыбокая місачка, з якой ты, па словах мамы, заўсёды еў, калі прыходзіў у Думічы. Вось той домік, які стаіць справа пры дарозе, калі ехаць у Думічы. У гэтым доміку, у вёсцы Стары Капыль, была твая школа. І ты быў яе дырэктарам. Пра цябе ўспамінаюць твае вучні. Мне пра цябе твой вучань Антон Мысліцкі расказваў розныя вясёлыя гісторыі. Цябе любілі і паважалі твае вучні. А калі ехаць далей, за Старым Капылём, таксама справа, пры лесе, месца, дзе быў хутар Аборкі. Туды збіралася моладзь на сустрэчу, тут ладзілі танцы, спатканні. Вядома ж, не абыходзілася без цябе, бо там цябе чакала твая ненаглядная Браніслава, у якую (і гэта ні для кога не было сакрэтам) ты быў моцна закаханы. А калі яна стала паўналетняй, ты ажаніўся з ёю. І вось тут, у Думічах, было вяселле.
Ах, дарагі мой бацька. Якой жа вы былі шчаслівай парай! Вось і з фатаграфіі глядзіць на мяне твая чарнявая прыгажуня, тваё адзінае на свеце шчасце – твая Браніслава. Яна стала тваёй любай жонкай, маці тваіх дзетак. Ты быў, як кажуць, на сёмым небе ад шчасця, калі нарадзіўся Жэнік – крыкун, плаксун і забіяка. А ты прыбяжыш у свабодную ад урокаў хвілінку (вы жылі ў школьным будынку), схопіш малога на рукі, прытуліш да сябе, нешта пашэпчаш яму на вушка – ён і супакоіцца. Мама вельмі любіла цябе, гаварыла:
– Калі б вы ведалі, які чалавек быў мой Саўчанка (часта яна іменна так цябе называла). Такіх, мабыць, цяпер няма ў цэлым свеце – ён як сонца, цёплы, добры, ласкавы, уважны. Як ён любіў вас, дзяцей, таго ж няўрымслівага Жэніка, цябе (гэта пра мяне) зусім яшчэ маленькую з рук не спускаў. Але наша шчасце ў нас украла зладзейка-вайна. Я бачыла, адчувала, як ён перажываў, калі павінен быў ісці на гэтыя нялюдскія зборы. Ён нібы прадчуваў сваё вечнае растанне з роднымі, з самымі-самымі дарагімі і любімымі – з дзеткамі, са мной.
І прадчуванні, на жаль, спраўдзіліся. Ты, татачка, не абняў, не расцалаваў сваю прыгажуню-жонку, не пацешыўся з дзетак. А яны, якіх ты запомніў маленькімі, адзін – двухгадовы, а другая – пяцімесячная, раслі, раслі – і выраслі. Жэнік закончыў тэхнічны ўніверсітэт і стаў інжынерам. Пражыў 72 гады. А я, Валянціна, выбрала тваю прафесію. Закончыла ўніверсітэт і стала філолагам, настаўнікам рускай мовы і літаратуры. Ад цябе як падарунак засталася кніга «Русский язык» В.В. Вінаградава. Цяпер ёю карыстаецца мая дачка Ірына, якая таксама стала філолагам, як і мы з табой. Яна працуе ва ўніверсітэце, дзе навучае паспяхова рускай мове іншаземных студэнтаў – кітайцаў, турак, лівійцаў, таджыкаў і іншых.
Брат Ірыны, Віктар, твой унук, закончыў Маскоўскі ўніверсітэт імя Ламаносава, факультэт вылічальнай матэматыкі і кібернетыкі. О, ён сёння вельмі вучоны, інжынер, праграміст, канструктар… Надта ж разумны, многафункцыянальны вынаходнік… А сын Ірыны, таксама Віктар, твой праўнук, таксама разумны, вучоны-сацыёлаг. Ён закончыў наш Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт, абараніў дысертацыю. Кандыдат сацыялагічных навук, перспектыўны вучоны… Ён многа ведае пра цябе, свайго прадзеда. Яшчэ калі вучыўся ў 11 класе мінскай школы, то пісаў пра цябе сачыненне «Мой прадед тоже воевал…» Шчыры быў расповед!..
У малодшага Віктара ёсць брат Паўлік, ён, як кажуць сёння, айцішнік. Закончыў радыётэхнічны ўніверсітэт. Займаецца праграміраваннем. Вельмі перспектыўны малады чалавек.
Як многа ты, мой дарагі бацька, не пачуў, не пабачыў. Тваё шчасце забрала ў цябе вайна. Яна асіраціла тваю сям’ю. Твае дзеці ніколі не вымавілі слова – тата, татачка, татуля, татулечка. Твае ўнукі і праўнукі бачылі цябе толькі на фотакартачках ды чулі аб табе расповеды ад бабулі Броні.
Але ў іх, тваіх нашчадках, прадаўжаецца тваё жыццё. Ганарыся, дарагі наш Сямён Палікарпавіч! У цябе падрастаюць чацвёра ўнукаў (Ірына, Віктар, Віта, Дзіма), васьмёра праўнукаў (сем хлопчыкаў і дзяўчынка Мілана).
У мінулым годзе ажаніўся твой праўнук Віктар, той што сацыёлаг. Цудоўнае было вяселле!
Значыцца, жыццё прадаўжаецца. Жыць бы жыць – і ўся ўзнагарода. У міры, у добрых памкненнях, у шчырых пачуццях. Без вайны-забойцы, без гвалтаў і страляніны. І каб усе былі шчаслівыя. Як пісала мая прыяцелька: «Злыдням, забойцам не месца на зямлі! Вечная памяць тым, хто сваё жыццё аддаў за шчасце людское!»
Валянціна Саўчанка, ветэран працы
Комментарии