«На стромкай гары, падпярэзаны рэчкай,
як помнiк былога, як быль,
стаiць на зямлi беларускай мястэчка
пад сцiплаю назвай Капыль…»
С. Пятровiч
Копыль, о тебе знают далеко за пределами нашей республики, сюда едут из различных уголков мира, чтобы отыскать следы своих предков. 2016 год не стал исключением…
[caption id="attachment_58202" align="aligncenter" width="580"]
Гавриил Волчкевич. 30-е годы ХХ века[/caption]
В августе 2016 года нам позвонили в музей, попросили принять семью из Израиля и показать хоть что-то, связанное с историей еврейской культуры. И вот в музей заходят немножко взволнованные и растерянные люди. Через переводчика они начинают сбивчиво объяснять причину посещения ими Копыля. Из их уст звучит что-то вроде имени Резин — Разин… А может Розин? Мы выносим из фондов папку с материалами о нашем земляке, Заслуженном художнике РСФСР Петре Исааковиче Розине. Что тут было! Потоки слез, возгласы удивления и множество вопросов. Все сходится — с собой они привезли фотографию, копия которой хранилась и у нас в папке. Синай Самуилович Розин с женой Тали из Рамат-Гана (Израиль) с трепетом пересматривали документы в папке, плакали и фотографировались у картин кисти Петра Исааковича (когда-то, посетив в Москве вдову П.И. Розина, я привезла в Копыль около 200 работ художника, каталоги выставок, фотографии…).
Далекие гости ехали в незнакомую Беларусь с надеждой увидеть только местечко, где жили и похоронены их деды, родился отец, дяди и тети. О большем они и не мечтали! Обнаружив в музее такой пласт памяти, гости не поверили своим глазам. И тогда с надеждой они протянули еще фотографии с видом на старое еврейское кладбище с могилой их деда Розина Синая Берковича. Мы решили посетить погост и двинулись в путь.
[caption id="attachment_58204" align="aligncenter" width="400"]
Самуил Розин у могилы отца. 1936 год[/caption]
Вечерело. На кладбище было тихо, как и положено в этом месте. Синай и Тали склонялись к каждой мацеве и читали — искали что-то до боли знакомое и родное. Я смотрела на привезенную ими фотографию и понимала: от того кладбища с величественными памятниками ничего не осталось — в траве прячутся вросшие в землю и чудом сохранившиеся мацевы с еле читаемыми надписями. Нашему кладбищу не менее 200 лет. Его, наравне с другими погостами, можно рассматривать как архив под открытым небом, а надгробия — как архитектурные памятники (к примеру, мацева равину с семисвечником).
[caption id="attachment_58203" align="aligncenter" width="400"]
Памятник, установленный на православном кладбище г. Копыля (изготовлен в копыльской артели в 1938 г.)[/caption]
В фондах районного краеведческого музея хранятся фотографии мастеров Копыля по изготовлению памятников — известных «дубков». Это династия Волчкевичей. Такие «дубки» стоят на старом православном кладбище в городе. Есть уникальные памятники: надгробие в виде книжки-букваря (мой дед Волчкевич Степан изготовил и установил его на могиле своей рано ушедшей дочери). На одной из сохранившихся старых фотографий мы видим красивые, на века установленные ограды на православном погосте. На татарском кладбище находим камни-надгробия с датой — 1868 год. Там же похоронен и отец Степана Александровича — нашего известного земляка-писателя. Иные некрополи расскажут больше, чем туристический путеводитель — о людях, деревне и городе, о стране, об укладе жизни и нравах. Их нужно беречь. Владелец сертификата ЮНЕСКО по консервации и охране старинных кладбищ Николай Васюк ждет решения методической рады при Министерстве культуры о сохранении одного из кладбищ в г. Минске: «По разработанной концепции мы сохраним на кладбище эдакую организованную запущенность: деревья, находящиеся в «биогеоценозе», с надгробиями — вросшие в ограды, кресты, лианы, древостой тоже максимально оставим».
Старинные кладбища — это тоже достопримечательности. Правда, так называемый некропольский туризм у нас только начинает становиться популярным, а кладбища постепенно превращаются в туристические объекты.
…В тот день, когда уехали Синай и Тали, мне вечером перезвонила Тамара Бородач (это она возит группы из Израиля и рассказывает о «Копуле») и передала слова благодарности Копылю за память. В автобусе, увозящем гостей в Израиль, всю дорогу повторялись слова: «Мы вернемся с детьми, внуками, правнуками».
Недавно Тамара перезвонила опять и сообщила новость: автобус с туристами из Израиля посетит наш город в августе. Добро пожаловать!
Валентина ШУРАКОВА,
директор Копыльского районного краеведческого музея
Имена в истории
Розин Петр Исаакович
(Розин Пейсах Ицкович)
Согласно официальным сведениям (так в свое время пожелали родители) родился художник в Слуцке. На самом деле родиной является деревня Вошкаты неподалеку от Копыля, которая в то время входила в Слуцкий уезд. Учился в Копыльской белорусской школе. Затем — в Витебском художественном техникуме, в Киевском государственном художественном институте у П.И. Котова и С.А. Григорьева, в Московском государственном художественном институте им. В.И. Сурикова у И.Э. Грабаря, В.П. Ефанова, С.И. Дудника. Участник художественных выставок с 1952 года. Защитил диплом под руководством В.П. Ефанова. Стал обладателем золотой медали за серию портретов и премии Союза художников СССР за картину «Успех прядильщицы». В 1974 году удостоен звания Заслуженный художник РСФСР. Во время посещения родины писал пейзажи окрестностей Копыля, портреты земляков. Мастер исторического жанра и монументально-бытовой картины, а также портрета. Постоянный участник московских, республиканских, всесоюзных выставок. Работал по персональным заказам Государственных музеев Советского союза и Союза художников России. Персональные выставки художника проходили в Москве в 1963, 1973, 1983 гг. Умер в 1984 году.
Произведения художника хранятся в Государственной Третьяковской галерее, Государственном Русском музее, ряде других музеев России, Украины.
Степан Хусейнович Александрович
Белорусский советский писатель, литературовед, критик, краевед. Доктор филологических наук, профессор. Заслуженный деятель культуры Белорусской ССР. Член Союза писателей СССР.
Родился в 1921 году в рабочей семье в Копыле. По этническому происхождению — белорусский татарин. Окончил среднюю школу в Копыле. В 1939 году поступил на филологический факультет Белорусского государственного университета и был призван в ряды РККА. Участник Великой Отечественной войны. Бежал из немецкого плена (Кривой Рог) на Копыльщину. Был партизаном.
Окончил Белорусский государственный университет. С 1958 по 1963 год — научный сотрудник Института литературы имени Янки Купалы Академии наук БССР. Один из авторов «Гісторыі беларускай савецкай літаратуры» и составителей хрестоматий «Беларуская літаратура XIX стагоддзя», «Беларуская літаратура XIX-пачатку XX ст.: Хрэстаматыя крытычных матэрыялаў», «Публицистика белорусских народников: Нелегальные издания белорусских народников (1881—1884)», «Успаміны пра Цішку Гартнага». Подготовил к изданию творческое наследие Ф. Богушевича, К. Каганца, А. Павловича, Тетки. Умер 1 мая 1986 года в Минске.
Подготовила Диана ТКАЧЕНКО
Рыцари демонстрируют боевое искусство[/caption]
Недалеко от величественного лидского замка нас встретил ратник и предложил прослушать увлекательный рассказ о замке, инициатором возведения которого был князь Великого княжества Литовского Гедимин. У входа нас ожидали рыцари, они предложили нам войти в замок. Нашему вниманию была предложена анимационная программа «Посвящение в рыцари». Мы узнали, как в средневековые времена обороняли крепости и замки. Рыцари продемонстрировали боевое мастерство. Ведь во времена средневековья особое внимание уделялось боевому искусству. Все желающие смогли ему обучиться, примерить на себя доспехи и даже сразиться. Рыцарский турнир получился великолепным. Ребята болели за своих товарищей — участников поединка и громко аплодировали им. Как выяснилось, чтобы победить в таком поединке, нужно быть очень сильным и ловким, ведь доспехи очень тяжелые. Затем все участники программы под музыку смогли научиться танцевать средневековые танцы. Ребята с радостью участвовали в мастер-классах по стрельбе из лука, метании колец, битве на мечах. Самые отважные побывали в комнате пыток времен средневековья, увидели боевую галерею. Можно было взобраться по лестнице на верхний ярус замка и любоваться красотой местности.
На память об этой удивительной экскурсии ребята приобрели в лавке сувениры для себя и родных. Экскурсия обогатила наши знания по истории Беларуси.
Ксения ПАНАСИК,
учащаяся СШ № 3 г. Копыля 
Нядзельным днём, 4 чэрвеня, вёска Савічы сустракала шматлікіх гасцей.
З раніцы гучала вясёлая музыка, якая заклікала ўсіх жыхароў на свята. З розных бакоў з’язджаліся легкавыя машыны з былымі жыхарамі гэтай знакамітай вёскі. Пляцоўка, на якой ладзілася дзейства, напаўнялася людзьмі рознага ўзросту: ад малога да старога. Даўно вуліцы гэтай невялічкай вёсачкі не бачылі столькі народу, напэўна, з часоў Вайніловіча.
Вядома, што вёска Савічы — радавое памесце роду Вайніловічаў. Эдвард Вайніловіч пабудаваў у Мінску касцёл у гонар сваіх памерлых дзяцей Алены і Сымона. У самой жа вёсцы знаходзяцца радавыя могілкі, дзе былі пахаваны Алена, Сымон і іншыя блізкія родзічы Эдварда Вайніловіча.
Свята вёскі, як адзначаюць старэйшыя жыхары, ладзілася ўпершыню. Многія пыталіся яшчэ напярэдадні: што будзе на гэтым свяце, напэўна, і сталічныя артысты прыедуць? Не, сталічных артыстаў на свяце не было, але свае, мясцовыя, парадавалі не горш за сталічных.
Падрыхтоўка да свята вялася доўга: больш за год. Пачалося ўсё яшчэ вясной 2016-га, калі на пасяджэнні Цімкавіцкага сельвыканкама было прынята рашэнне прывесці ў належны стан мясцовыя могілкі. Даручана было пачаць работы па навядзенні парадку філіялу дзяржаўнага прадпрыемства «Мінаблпаліва», якое пачало выразку дрэў, кустоўя і парасніку. Пасля да іх далучыліся і сельвыканкам, і ўстановы сацыяльнай сферы Цімкавіцкага сельсавета, мясцовая гаспадарка. І работа закіпела. У кастрычніку гэтага ж года на могілках ужо стаяла новая пафарбаваная агароджа.
Склалася так, што патрабавала добраўпарадкавання і сама вёска, якая яшчэ ў другой палове ХХ стагоддзя налічвала каля 400 жыхароў. За апошнія 50 гадоў яна прыйшла ў заняпад, і сёння ў ёй зарэгістравана ўсяго 27 чалавек, фактычна ж пражывае не больш за 15. Зарослыя прысядзібныя надзелы, паўразбураныя дамы і надворныя пабудовы, пахіленыя гнілыя агароджы — гэта ўсё кідалася ў вочы кожнаму, хто сюды наведваўся. А прыязджалі не толькі былыя мясцовыя жыхары, але і госці з блізкага і нават далёкага замежжа. Таму ў снежні 2016 года райвыканкам прыняў рашэнне прывесці ў належны стан Савічы. Уся вёска была падзелена на ўчасткі, замацаваныя за раённымі арганізацыямі і прадпрыемствамі для навядзення парадку. Патрэбна выказаць вялікую ўдзячнасць калектывам раённых прадпрыемстваў і асабіста іх кіраўнікам: Капыльскага РБУ, РАНС, ПМК-11, ДРБУ № 124, райаграсэрвісу, філіяла «Мінаблпаліва» і Аўтамабільнага парку
№ 21, жыллёва-камунальнай гаспадаркі, раёна электрасетак, якія адказна аднесліся да гэтай справы і арганізавалі работу так, што ў хуткім часе Савічы нельга было пазнаць. Пачынаючы з сакавіка, на працягу двух месяцаў на ачышчаных участках працавала тэхніка Ляхавіцкага ПМС, дзякуючы якой было распрацавана, а мясцовай гаспадаркай — СГФ «Руднае» — уведзена ў севазварот больш за 50 надзелаў. Разам з тэхнікай штодзённа працавалі работнікі Цімкавіцкага сельвыканкама, сацыяльных устаноў сельсавета.
І вось у новым сваім выглядзе Савічы адзначалі свята роднай вёскі, якое было падрыхтавана сумесна работнікамі і самадзейнымі артыстамі Руднянскага клуба-бібліятэкі, Вялікараёўскай бібліятэкі-клуба, Навасёлкаўскага і Цімкавіцкага дамоў культуры. Адкрыла свята старшыня Цімкавіцкага сельвыканкама Алена Острыкава, якая спынілася на багатай гістарычнай спадчыне вёскі Савічы. Мясцовым жыхарам ёсць чым ганарыцца і патрэбна прыкласці ўсе намаганні, каб вёска Савічы не знікла з карты Капыльскага раёна, а захавала і прадоўжыла сваю гісторыю. Алена Мечыславаўна заклікала ўсіх нашчадкаў не забываць сцежкі да сваёй бацькаўшчыны і захаваць тое, што засталося.
На свяце былі адзначаны яе жыхары: дбайныя і сапраўдныя гаспадары. Віншаванні і памятныя падарункі атрымала сям’я Любові Васільеўны і Міхаіла Віктаравіча Падгалых, якія напрыканцы мая адзначылі 45 гадоў сумеснага жыцця. падарункам і віншавальнымі словамі была ўшанавана 80-гадовая юбілярка Лёля Іванаўна Рымашэўская. Музычныя віншаванні атрымалі 50 і 55-гадовыя юбіляры Уладзімір Іванавіч Крывецкі і Аляксандр Анатольевіч Крывецкі. На жаль, намінацыя «Лепшае падвор’е» засталася без узнагароджаных, і савічанам ёсць над чым працаваць, каб на наступным свяце выправіць памылку. Кожная намінацыя суправаджалася добрай песняй у выкананні сама-дзейных артыстаў. Бурнымі апладысментамі сустракалі савічане землякоў Марыю Аляксееўну Гарбуз, якая весяліла прысутных сваімі байкамі, а таксама баяніста Валянціна Смольскага, у выкананні якога гучалі знаёмыя ўсім мелодыі.
Свята завяршылася, але яно надоўга застанецца ў памяці жыхароў вёскі і стане стымулам для далейшых добрых спраў па прывядзенні Савіч у належны санітарны стан. Работы наперадзе яшчэ многа, і якойстане вёска праз год, залежыць ад кожнага, хто мае хоць малое да яе дачыненне. А справаздачу савічане будуць трымаць у чэрвені 2018 года на чарговым свяце вёскі.
Сяргей КОЗЕЛ 
Ірына Кісляк уручае падарунак сям'і Грыцкевіч[/caption]
У аграгарадку Пясочнае прайшло свята вёскі. Да яго старанна рыхтаваліся не толькі мясцовыя жыхары і арганізацыі, размешчаныя на тэрыторыі Бабаўнянскага сельсавета. Дапамогу аказвалі многія прадпрыемствы Капыля.
[caption id="attachment_58196" align="aligncenter" width="580"]
Землякоў віншуе Леанід Станіслаўчык[/caption]
Да таго ж ход навядзення парадку ў гэтым населеным пункце пастаянна быў на кантролі ў раённай улады: неаднаразова арганізоўваліся выезды членаў райвыканкама і кіраўнікоў зацікаўленых службаў, ішоў кантроль за выкананнем даручэнняў. Таму не дзіўна, што на свяце вёскі госці з Капыля былі ў ліку ганаровых. Шчыра вітаў жыхароў Пясочнага старшыня райвыканкама Анатоль Ліневіч, гучалі віншаванні са святам ад старшыні раённага Савета дэпутатаў Ірыны Кісляк, якая, дарэчы, уручыла падарунак шматдзетнай сям’і Грыцкевіч. Вялікую ўдзячнасць усім за ўдзел у навядзенні парадку ў аграгарадку выказала старшыня Бабаўнянскага сельвыканкама Ірына Запольская, са словамі віншавання звярнуўся да землякоў і дырэктар УП «ПІК-Лясное» Леанід Станіслаўчык.
[caption id="attachment_58195" align="aligncenter" width="580"]
Валянціна Шыманская і Галіна Дрожжа ў ролі казачных персанажаў[/caption]
Па традыцыі былі ўшанаваны самыя старэйшыя жыхаркі Пясочнага Марыя Фёдараўна Кузняцова і Таццяна Мікалаеўна Астрэйка (ім споўнілася больш за 90 гадоў). Словы павагі гучалі ў адрас воіна-інтэрнацыяналіста Фёдара Шаблюка, ветэранаў і лепшых працаўнікоў мясцовага сельгас-прадпрыемства. Былі адзначаны гаспадары лепшых сядзіб, сем'і, якія пражылі разам больш за 60 гадоў, і тыя, што толькі пачынаюць адлік сямейнага стажу.
І вядома ж, у гэты дзень гучалі песні ў выкананні мясцовых самадзейных артыстаў і гасцей з Капыля, дасціпнымі жартамі радавалі прысутных Ліса Аліса і Кот Базіліа (іх ролі як заўсёды яскрава выканалі работнікі Лоцвінскага цэнтра аматарскай творчасці Галіна Дрожжа і Валянціна Шыманская). Дзеці радаваліся магчымасці пакатацца на каруселях, з’ехаць з надзіманай горкі і паскакаць на батуце, а таксама паласавацца прысмакамі, якія прапаноўвалі гандлёвыя кропкі.
Маргарыта САКОВІЧ
Фота аўтара 
