Да 120-годдзя класіка беларускай літаратуры, першага раманіста Беларусі Кузьмы Чорнага на тэрыторыі музея быў устаноўлены знак-указальнік мясцін у Цімкавічах і іх ваколіцах, звязаных з яго жыццём і дзейнасцю.
Многія наведвальнікі музея пасля экскурсіі едуць на адну з гэтых мясцін, каб дакрануцца да гісторыі: прайсці па Капыльскай вуліцы, дзе жыў Мікалай Раманоўскі з 1908 па 1923 год, напіцца сцюдзёнай вады з Бушылаўскай крынічкі, дакрануцца да стагадовых дрэў Радзівілаўскага парку, якія бачылі маладога пісьменніка, пакланіцца памяці продкаў класіка на Цімкавіцкіх праваслаўных могілках, адчуць водар хваёвага Скіп’ёўскага лесу, а можа і даехаць да Борак, дзе нарадзіўся Кузьма Чорны.
Капыльская вуліца адна са старэйшых вуліц Цімкавіч, назва якой не мянялася амаль 500 гадоў. Тут жыў дзед Міколы па бацькавай лініі Раманоўскі Фелікс, ткач-сурвэтнік. Гэта месца на Капыльскай вуліцы славілася яшчэ і тым, што нават у самую суш красавалася каля яго сядзібы велізарная лужына. На ёй знаходзілася двухкласнае вучылішча, якое закончыў Мікола ў 1916 годзе. На Капыльскай вуліцы жыла і дзяўчынка Саша Даменя – Міколава першае каханне.
З вялікай радасцю пісьменнік заўсёды вяртаўся ў бацькоўскую хату: і калі вучыўся ў Нясвіжскай настаўніцкай семінарыі, і калі жыў і працаваў у Мінску. Шкада, што зараз гэта хата не захавалася. Яна згарэла ў 1933 годзе, калі вялікі пажар на Капыльскай вуліцы вымеў паўмястэчка. Засталася толькі студня, ваду з якой брала яшчэ сям’я Раманоўскіх.
Сёння многія цімкаўляне наведваюцца на Бушылаўскую крынічку па ваду. Яе не міналі і маленькі Коля са сваёй маці, калі ішлі спяваць у хоры ў Скіп’ёўскую царкву. У народзе і зараз лічыцца, што гэта вада гоіць вочы.
У Скіп’ёве і Бушылаве дзед Міхал Парыбак-Чорны вучыў маленькага Колю чытаць кнігу, назва якой – «беларуская прырода». Калі прыходзіла вясна, дзед, апрануўшыся ў святочную вопратку, гаварыў: «Гэй, Каралькова армія – стройся! Пойдзем у Бушылава, ці Скіп’ёва вясну сустракаць». У лесе ён садзіўся на траву ў зацішку і расказваў дзецям, як жучок паўзе, як дрэвы гамоняць, як травінка да травінкі хіліцца. Любілі яны яшчэ слухаць спевы лясных птушак. «Слухай, слухай, як вытылінгвае!» – у захапленні гаварыў дзед, услухоўваючыся ў трэлі дразда ці якой-небудзь жаўтабрушкі. Нездарма потым Кузьме Чорнаму ўдавалася апісанне прыроды ў сваіх творах.
Прайшлі гады. Змяніўся Скіп’ёўскі лес, але птушкі спяваюць таксама. На месцы Скіп’ёўскага Пераброддзя, якое апісвае Кузьма Чорны ў сваёй незавершанай аповесці «Скіп’ёўскі лес», зараз знаходзіцца во-зера Доўгае, а дрэвы глядзяцца ў яго ваду.
Як успамінае Мікола Хведаровіч, сябар Кузьмы Чорнага: «У цёплы вясенні дзень мы бралі вуды і, мінаючы цяністы парк, спускаліся з пахілага пагорка ўніз, да люстраванага возера. Там адвязвалі човен і плылі ў зараслі рачулкі Мажы, туды, дзе ў зацішных пратоках вяліся дзябёлыя ліні і краснапёркі». Гаворка ідзе пра Радзівілаўскі парк, які знаходзіцца на ўскрайку Цімкавіч. Зараз цяністыя алеі парку збераглі сваю цішыню і перашэптваюцца пра мінулае.
Родзічы пісьменніка – яго бацькі, сёстры і дачка – пахаваны на Цімкавіцкіх праваслаўных могілках. Адзіная дачка Кузьмы Чорнага – Рагнеда Мікалаеўна Раманоўская – хоць і не часта бывала ў Цімкавічах, але вельмі любіла родную вёску свайго бацькі. Таму перад смерцю папрасіла пахаваць яе ў Цімкавічах.
Так атрымалася, што ўсе гэтыя знакамітыя мясціны маюць сваіх арандатараў, якія падтрымліваюць парадак і чысціню на іх. Літаратурны музей Кузьмы Чорнага вельмі ўдзячны дырэктару Капыльскай ЖКГ Дзмітрыю Дарафею, дырэктару ААТ «Капыльскае» Дзмітрыю Палевікову, дырэктару Капыльскага вопытнага лясгаса Сяргею Ульдзіновічу, кіраўніку «ПМК-11» ААТ «Салігорскводбуд» Леаніду Тароцьку, дырэктару філіяла «Аўтамабільны парк № 21» ААТ «Мінаблаўтатранс» Уладзіміру Сахару, старшыні Цімкавіцкага сельвыканкама Алене Острыкавай і іх калектывам. Яны разумець, што гэтыя мясціны вельмі важныя і значныя не толькі для Цімкавіч, але і для ўсёй Беларусі.
Людміла Ніжэвіч,
загадчык філіяла «Літаратурны музей Кузьмы Чорнага» ўстановы «Дзяржаўны музей беларускай літаратуры»
■ Стаяць: Я. Пушча, А. Бабарэка, У. Дубоўка, П. Глебка, К. Чорны; сядзяць: З. Бядуля, Ян Райніс, Я. Купала, К. Крапіва. 1926 г.[/caption]
Бязвінна абвінавачаны
Але 14 кастрычніка 1938 года ён апынуўся за кратамі. Без усялякіх падстаў класік літаратуры быў абве-шчаны ворагам народа. Месцам зняволення стала Мінская турма. Статус зняволенага меў месца да 8 чэрвеня 1939 года. Аднак пашанцавала… Справу зняволенага Кyзьмы Чopнага ўзяў пад асабісты кантроль першы сакратар ЦК КП(б)Б П.К. Панамарэнка, які прыйшоў да высновы аб тым, што гэта справа шыта белымі ніткамі. Далей было рашэнне на карысць Кузьмы Чорнага. Аднак восем месяцаў зняволення моцна падарвалі здароўе.
Нягледзячы на праблемы са здароўем пісьменнік не стаў менш працаваць. Толькі за два перадваенныя гады было ад пачатку да канца напісана пяць твораў. Захавалася толькі «Ірынка», астатнія праз ты-дзень з пачатку Вялікай Айчыннай вайны поўнасцю згараць. Як празаік ён не далічыўся трох раманаў, як літаратуразнаўца – самага дэталёвага даследавання паэмы Якуба Коласа «Новая зямля».
Ваеннае ліхалецце
Чорны правёў у эвакуацыі тры гады. У гэты час пісьменнік змагаўся з ворагам словам. Яго нататкі змяшчала газета-плакат «Раздавім фашысцкую гадзіну». Самае значнае з напісанага ў гады Вялікай Айчыннай вайны – тры раманы: «Вялікі дзень», «Пошукі будучыні», «Млечны Шлях», зборнікі фельетонаў. У эвакуацыі пачаў пісаць аповесці «Скіп’ёўскі лес», «Сумліцкая хроніка», «Смага». На жаль, ніводная з названых аповесцей не была даве-дзена да фінальнай кропкі.
Вызваленне Беларусі ад нямецкіх агрэсараў супала з рэзкім абвастрэннем стану здароўя ў Кузьмы Чорнага. Пісьменнік стаў адчуваць, што яму засталося мала пражыць на гэтым свеце. Таму пачаў весці «Дзённік».
Вяртанне
Калі Панамарэнка даведаўся пра жаданне літаратурнага класіка вярнуцца ў сталіцу БССР, то заявіў, што ў Кузьмы Чорнага не будзе тут праблем ні з жыллём, ні з працаўладкаваннем. Так яно і атрымалася. Апошнім месцам працы стала рэдакцыя часопіса «Беларусь». Сэрца вялікага сына беларускага народа перастала біцца 22 лістапада 1944 года.
Падрыхтавала Дзіяна ТКАЧЭНКА 
В пятницу будет преобладать облачная погода. На большей части страны пройдут дожди. Ночью и утром во многих районах они будут сильные. Ветер прогнозируется южный с переходом на западный, северо-западный 5-10 м/с, на большей части территории с порывами до 15-20 м/с.
Температура воздуха ночью составит 4-9 градусов выше нуля, по юго-западу - до плюс 11. Днем будет 9-15 тепла.
Фото Павла ШЕИНА 
А посреди площади возвели монументальную композицию с фрагментами, где изображены достижения белорусов. Сверху указано место проведения «Дожинок-2021».
Павел ШЕИН 
