«Кудрэвіч – франтавік і партызан! Выдатны сын беларускага народа. Вайна забрала ў яго маладосць і здароўе. Але ён ніколі ад дзяржавы не прасіў ні капейкі, ні цвіка, ні цаглінкі», – так некалі пра нашага земляка сказаў былы старшыня ветэранскай арганізацыі Капыльшчыны Абрамчык Фёдар.
Нарадзіўся Мікалай Якаўлевіч Кудрэвіч 9 мая 1919 года ў г. Капылі. Бацька яго трымаў невялічкую гарбарню і пасля рэвалюцыі збыў усё, каб не трапіць пад кола рэпрэсій. У сям’і выхоўвалася сямёра дзяцей. Старэйшыя атрымалі добрую адукацыю. Мікалай скончыў пачатковую школу і пайшоў працаваць у арцель «Новы шлях» па вытворчасці ганчарных вырабаў. У 1939 годзе быў прызваны ў Чырвоную Армію. Служыў у Арлоўскай ваеннай акрузе пад Курскам. Скончыў школу малодшых камандзіраў па спецыяльнасці «начальнік кулямётнага разліку станкавага кулямёта», атрымаў званне сяржанта. Мікалай стаў выдатнікам баявой і палітычнай падрыхтоўкі. Метка страляў. Яшчэ да арміі атрымаў значок «Варашылаўскі стралок». Вучылі там і скачкам з парашутам. Спачатку з вышкі. У пачатку ліпеня 1941 года планаваліся першыя скачкі з самалёта, а восенню павінен быў звольніцца са службы. Але пачалася вайна.
403-і полк 145-й стралковай дывізіі спачатку знаходзіўся ў рэзерве Стаўкі. 10 ліпеня 1941 года вайскоўцаў перакінулі на Заходні фронт. Ішла Смаленская бітва. Кулямётчык Кудрэвіч выкідваў свой «Максім» са спецыяльным шчытом уперад і трапна касіў варожыя ланцугі.
Адбілі адну атаку, другую: адразу з’явілася ўпэўненасць. На абаронцаў рушылі танкі і бронемашыны. Пайшлі ў ход гранаты і бутэлькі з запальваючай сумессю. Кола акружэння змыкалася. Камандзір (лейтэнант) даў каманду:
– Будзем прарывацца наперад!
12 чалавек з гранатамі кінуліся на гітлераўцаў і прарвалі акружэнне. Беглі, колькі маглі. Увечары дабраліся да жытнёвага поля. Стомленыя і галодныя чырвонаармейцы зваліліся, як забітыя. Раніцай іх пабудзіла нямецкая мова і брэх аўчарак. Калону ваеннапалонных пагналі на Смаленск. Трапіў Мікалай Кудрэвіч у лагер для ваеннапалонных у канцы жніўня 1941 года. Прайшоў месяц. Ганялі на розныя работы. Моцна здзекаваліся. Ахова жорсткая. Але думка ўцячы не пакідала ніколі. Аднаго разу ноччу пагналі на аэрадром разгружаць машыны з авіябомбамі. Мікалай з напарнікам выбралі момант, пралезлі праз калючы дрот і – у лес. Беглі доўга, затым ішлі, блытаючы сляды. У грудзях моцна і адчайна тахкала сэрца. Вакол усё было незнаёмае. Стомленыя дарогай і голадам, прыпыніліся на начлег у нейкай вёсцы, у кустах. Але раніцай прачнуліся ад нямецкай гаворкі. Праз хвіліну выявілася, што ўцекачы аказаліся побач з нямецкай камендатурай. Ваенная вывучка не прапала дарма: прыгнуліся, уціснуліся да зямлі і паўзлі больш за кіламетр. Дарогу перагароджваў шлагбаўм. Побач будка для аховы, дзе пільна несла службу ўзброеная варта. Не ведаючы дакладна, куды ўцякаць, хлопцы падаліся ў розныя бакі. Шляхі іх разышліся.
Кудрэвіч вырашыў вярнуцца ў родны дом на Міншчыне, за сотні кіламетраў ад Смаленшчыны. Вялікія вёскі, буйныя шляхі, варожыя пасты абыходзіў, начаваў у лесе. Майстраваў шалашы з лапак ельніку. У ежу ўжываў дзікія яблыкі, грыбы, каласы збожжа. Заходзіў у невялічкія вёскі, каб прагнаць голад. Тры месяцы Мікалай прабіраўся на радзіму.
Усю зіму і пачатак вясны 1942 года салдат залечваў раны. Хадзілі чуткі пра партызанскія групы на Капыльшчыне. Чакаў пэўнага часу, каб далучыцца да народных мсціўцаў. Хацеў зрабіць гэта непрыкметна, каб не падставіць сям’ю. Але яго ўжо заўважылі новыя ўлады. Нейкі «дабрадзей» данёс, што Кудрэвіч былы ваенны. А ў акупантаў пачаўся набор ў паліцыю. Сабралі 3–4 машыны маладых хлопцаў з Капыля і навакольных вёсак і адправілі пад аховай на Мінск. Там Мікалай сустрэўся з Сяргеем Красуцкім. Як толькі Мікалай і Сяргей атрымалі абмундзіраванне, зброю і трапілі на ахову ваеннага склада, то адразу адправіліся да партызан. Прыхапілі з сабой два аўтаматы, два штык-нажы, чатыры гранаты, кулямёт з поўным боекамплектам.
Раніцай фашысты заўважылі прапажу. Маці Кудрэвіча і Красуцкага сталі заложніцамі і апынуліся ў турме г. Слуцка. Выпусцілі іх за недахопам звестак, што іх сыны перайшлі да партызан. А тым часам хлопцы дабраліся да Старыцкага лесу. У атрадзе імя Чапаева іх адразу сустрэлі з недаверам: летам 1942 года фашысты пачалі закідваць у партызанскую зону шпіёнаў. Таму Мікалай з сябрам прайшлі праверку ў асобым аддзеле атрада і актыўна ўключыліся ў барацьбу з акупантамі. Сустракаўся Мікалай з братам Уладзімірам, які застаўся на сувязі ў Капылі. Аднак знайшоўся здраднік, які данёс у паліцыю, што Уладзімір падпольшчык. Фашысты вывезлі яго ў Германію. 20-гадовы юнак загінуў у канцлагеры, а бацькоўскую хату паліцаі спалілі.
Камандзір кулямётнага ўзвода Кудрэвіч удзельнічаў у Старыцкім баі, дзе прыкрываў адыход партызан у Вялешынскі лес. Затым сфарміраваўся атрад імя Жукава пад камандаваннем Льва Гільчыка і перадыслацыраваўся ў Баранавіцкую вобласць. Мікалая прызначылі камадзірам дыверсійнага ўзвода падрыўнікоў. Ён умела рабіў самаробныя міны і іншыя «сюрпрызы» для праціўніка. А сам меў чэшскую вінтоўку, да якой мясцовы Кулібін змайстраваў «ражок» на 25 патронаў. На рахунку групы Кудрэвіча 18 узарваных эшалонаў. Пад адхон ляцелі паравозы, платформы з тэхнікай, цыстэрны з бензінам, вагоны з боепрыпасамі, харчаваннем і жывой сілай. Выводзілі са строю чыгуначныя шляхі. У адной вёсцы тройчы спальвалі мост, які акупанты зноў аднаўлялі, а затым насыпалі дамбу, перакрыўшы невялічкі ручэй. Вада пачала падтапляць вёску. Дамбу таксама знішчылі, выратаваўшы мясцовых жыхароў.
Партызанскія дыверсіі прыводзілі гітлераўцаў у ярасць. Каб папярэдзіць падрыў эшалона, наперадзе саставу пускалі адну ці некалькі чыгуначных платформ з пяском, якія ноччу на асобных перагонах рухаліся 8–10 кіламетраў у гадзіну. Фашысты ўзмацнілі ахову, мініравалі падыходы да чыгункі, пабудавалі бункеры-дзоты, нацягнулі калючы дрот. Нашы падрыўнікі аказаліся ў цяжкім становішчы. Неабходна было перабудоўваць тактыку, таму ўзрыўчатку закладвалі непасрэдна перад рухам эшалонаў ворага. Партызанская разведка данесла аб руху буйнога эшалона, які небходна было затрымаць любой цаной. Днём да чыгункі не падысці. Ліпеньскія ночы кароткія. Кудрэвіч пайшоў на хітрасць. У пустую бляшанку з-пад кансерваў загнаў патрон, сагнуў і замацаваў алюмініевую лыжку, уставіў капсуль. Бляшанку падклалі пад рэльсу. Абходчыкі знайшлі «пустышку», нарабілі ляманту і вызвалі сапёраў. Пакуль тыя правяралі, рух цягнікоў спыніўся на палову сутак.
За мужнасць і адвагу Мікалай Кудрэвіч адзін з першых партызан на Клеччыне 11 снежня 1943 года быў узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі.
Прыходзілася трапляць у варожыя засады і блакады. Аднаго разу акружылі ворагі ў Ляхавіцкім раёне. Партызаны днём, у балоце, стаялі па шыю ў вадзе. На галовы клалі зброю, прыкрываліся галінамі дрэў і мохам. Ноччу выбіраліся на купіны. Прыходзілася есці жаб. Вогнішча не раскладзеш. Карнікі на невялічкую іскру ці на трэск галля адкрывалі кулямётна-мінамётны агонь. Асабліва цяжка было змагацца з паліцаямі. Тыя ведалі ўсе сцяжынкі. Перапраўляўся Мікалай праз глыбокія рэкі і азёры, хаця плаваць не ўмеў. Выручала кемлівасць. Узрыўчатку хаваў у скураны мяшок. Дапамагала мясцовае насельніцтва, якое давала прытулак для адпачынку, ежу і сухое адзенне.
Вызваленне Беларусі партызан сустрэў у Ляхавіцкім раёне. Гэта быў бой за вызваленне раённага цэнтра, які стаў апошнім для яго. Сарваўся кідок самаробнай гранаты. Выбух адбыўся ў двух метрах. Партызану адарвала ўказальны палец на правай руцэ, асколкі пасяклі ўсё цела, засталіся ў галаве і плячы. Трапіў у шпіталь, з якога праз некалькі месяцаў выйшаў інвалідам ІІІ групы. Атрымаў адпаведную даведку, якую выпісалі на шпалерах (не было паперы). Недзе ў канцы 1960-х гадоў хірург паспрабаваў выдаліць смяротны метал з цела. Аказалася, што аперацыю праводзіць нельга: можна страціць руку, а хірургічнае ўмяшальніцтва ў галаву прывядзе да смерці. Вельмі пакутаваў Кудрэвіч ад галаўнога болю восенню і вясною, але нікому не скардзіўся – моцная сіла волі і вытрымка.
Мікалай восенню 1944 года ўладкаваўся ў ганчарны цэх на цагляным заводзе, што знаходзіўся за Нясвіжам. Там і сустрэў сваю адзіную каханую. Ксенія Піліпаўна родам з Гомельшчыны, прайшла фашысцкі канцлагер у Чэхаславакіі і цудам выжыла. У 1948 годзе нарадзіўся першы сын Уладзімір. Так пацягнула на радзіму, што на сямейным савеце вырашылі перабрацца ў родны Капыль. Там якраз адкрыўся ганчарны цэх. Ляпіў збаны, гаршкі, макатры, глякі. Жонка дапамагала, драла на тарцы гліну. Жыла маладая сям’я ў кузні, дзе ў 1950 годзе нарадзіўся другі сын Аляксандр. Адначасова Мікалай будаваў цагляны дом. Спачатку адзін пакой з земляной падлогай і без ганка. Там убачыў свет і трэці сын Міхаіл. Невялічкую пенсію праз тры гады знялі і адмянілі групу інваліднасці, хаця ў целе ўдзельніка вайны заставаліся тры асколкі. А мужчына і не крыўдзіўся, лічыў, што так і трэба. Радаваўся нараджэнню дзяцей. Сыноў выхоўвалі добразычлівымі, працавітымі і адкрытымі, як бацька. І сёння старэйшае пакаленне капылян і навакольных вёсак помніць з удзячнасцю яго залатыя рукі. А ганчарныя вырабы Кудрэвіча захоўваюцца ў музеях Капыльшчыны. Разам з жонкай ва ўзаемаразуменні і каханні пражылі 51 год, выхавалі трох сыноў працавітымі і добразычлівымі. Аб сціпласці і дабрыні гэтага чалавека гаворыць тое, што доўгі час адмаўляўся ад групы інваліднасці. Толькі ў 1990 годзе, праз 45 гадоў пасля заканчэння вайны, ветэран атрымаў ваенную пенсію. Сямейныя святы (Дзень Перамогі, Дзень вызвалення і Міколу) адзначалі ўсе разам. Першы тост – «За Перамогу!». Заўсёды над домам вывешваў сцяг Рэспублікі Беларусь і наказваў гэта рабіць сваім унукам. Сярод іх два педагогі, аграном, будаўнік і навуковы супрацоўнік.
Пайшоў з жыцця Мікалай Якаўлевіч у знамянальны для яго дзень – 3 ліпеня 2003 года. За свае баявыя подзвігі ён узнагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны ІІ ступені, медалямі «За баявыя заслугі», «Партызану Айчыннай вайны» ІІ ступені і іншымі.
Барыс ДЗЕНІСЮК,
пазаштатны карэспандэнт
Екатерина Соловей, 9 лет:
— Мои прадедушка и прабабушка Иван Евдокимович и Ульяна Пахомовна Поздняк — участники Великой Отечественной, которым пришлось с 1941 по 1945 год пройти страшными дорогами войны. С начала войны прадедушка был зачислен линейным надсмотрщиком в 749-ю отдельную линейно-эксплуатационную роту связи и одновременно был назначен политгрупповодом взвода. В 1943 году рота влилась в состав 16-го отдельного полка Правительственной связи НКВД СССР. В январе 1944 года из роты был отозван командованием в управление полка на должность временно исполняющего обязанности делопроизводителя политчасти. Член ВКП (б) с 1943 года. Родина по достоинству оценила вклад Ивана Евдокимовича в дело Великой Победы. Он награжден: орденом Отечественной войны II степени, нагрудным знаком «Отличный связист» и знаком «Ветеран войны», медалями «За оборону Москвы», «За боевые заслуги», «За победу над Германией», «За победу над Японией», «За взятие Будапешта», медалью Жукова, юбилейными медалями; почетными грамотами «За выполнение боевых и служебных заданий в боях против немецко-фашистских захватчиков», «За выполнение боевых и служебных заданий в боях против японских империалистов», имеет пять благодарностей командира бригады. Прадедушке посчастливилось вернуться с фронта домой в августе 1945 года.
Радомир Ткаченко, 8 лет:
— У моего прадеда, Лукьянчика Ивана Максимовича, много наград. Их он получил за отвагу и смелость. Интересно было узнать, за что он получил ордена Красной Звезды, Отечественной войны I степени, Александра Невского и медали. Я расскажу, за что прадедушка получил орден Александра Невского. Шли бои за овладение плацдармом на правом берегу реки Дунай. Находясь на передовой полка в боевых порядках пехоты, мой прадед под ожесточенным артминометным и пулеметным огнем выявил огневые точки противника и точным огнем своей батареи уничтожил их. За период этих боев прадед обнаружил 4 станковых и 2 ручных пулемета, минометную батарею. Скорректировав огонь своей батареи, он уничтожил все обнаруженные цели. Когда пехота противника при поддержке самоходных орудий и бронентранспортеров перешла в контратаку, мой прадедушка точным огнем батареи уничтожил более взвода солдат и офицеров противника. В этом бою осколками он был ранен в обе ноги. Несмотря на ужасную боль, продолжал корректировать огонь батареи, пока контратака противника не была отбита. Уже после войны врачи предлагали ампутировать ноги, но прадедушка отказался. Так он и прожил с осколками в обеих ногах…
Дмитрий Лагута, 8 лет:
— Мой прадед, Брауде Захар Кузьмич, родился в городе Горки Могилевской области в 1921 году. В 1940 году был призван в Красную Армию, где и встретил войну. Был командиром зенитной пушки. Прадедушка награжден орденами Красной Звезды и Великой Отечественной войны, а также имеет 8 медалей. Воевал на Малой Земле. Вернулся домой в 1946 году, а умер в 1996 году. Я им очень горжусь, ведь он стоял за свободу нашей Родины. Очень бы хотелось самому с ним поговорить, и если бы не война, то он прожил бы гораздо дольше.
Диана ТКАЧЕНКО 
Александр Григорьевич Толпеко (на снимке) родился в 1907 году в деревне Докторовичи Копыльского района(в книге «Память. Копыльский район» ошибочно значится 1914 год рождения) в семье крестьян. Окончил четыре класса, затем работал в сельском хозяйстве.
В 1929 году призван в ряды Красной Армии. После службы в 1936-м он с семьей переезжает в Ленинград. Здесь наш земляк устраивается на работу в пожарно-сторожевую охрану Усть-Ижорского фанерного комбината поселка Понтонный Колпинского района Лениградской области, которую и возглавил в скором времени.
Как только началась война, Александр Григорьевич пытается уйти на фронт. Но, поскольку у него была бронь по состоянию здоровья, ему отказывают. Несмотря на это, в 1942 году Толпеко записывается в добровольцы и уходит на фронт — встает на защиту Ленинграда. Впоследствии командовал минометным расчетом 133-го стрелкового полка в составе 72-й стрелковой Краснознаменной Павловской дивизии 21-й армии Ленинградского фронта. В январе 1944 года в боях за город Гатчино (Ленинградская область) Александр Григорьевич был тяжело ранен. Но, спустя четыре месяца, вновь вернулся в строй. Командир минометного расчета 50-милиметрового миномета старшина Толпеко особо отличился 14 июня 1944 года в боях по прорыву обороны противника на Карельском перешейке, в районе населенного пункта Куутерселькя (теперь — поселок Лебяжье в Рощинском городском поселении Выборгского района Ленинградской области). В наградном листе боевого командира на представление к званию Героя Советского Союза значится: «Будучи командиром расчета 50-милиметрового миномета в период тяжелого боя Толпеко огнем миномета уничтожил пулеметный расчет станкового пулемета противника 14 июня 1944 года. В бою за станцию Куутерселькя, действуя в бою в качестве командира отделения в момент, когда противник вел шквальный огонь, который мешал продвижению 8-й стрелковой роты, старшина Толпеко со своим расчетом первым бросился в атаку. Александр Григорьевич огнем своего миномета уничтожил пулеметный расчет станкового пулемета противника». Уже в траншейном бою и рукопашной схватке отважный командир убил офицера, четырех солдат противника и одного взял в плен.
[caption id="attachment_41299" align="aligncenter" width="580"]
Памятная доска в поселке Понтонный[/caption]
22 июня 1944 года, прорывая оборону противника в районе города Выборг, у станции Тали, А. Толпеко снова проявил инициативу, храбрость и стойкость. В этом бою Толпеко был смертельно ранен. Похоронили героя на месте боя.
[caption id="attachment_41300" align="aligncenter" width="580"]
Мемориал в Выборгском районе, где похоронен А. Г. Толпеко[/caption]
В июле 1944 года был подписан приказ о присвоении старшине Александру Григорьевичу Толпеко звания Героя Советского Союза с вручением ордена Ленина и медали «Золотая Звезда». Наш земляк также удостоен орденов Красного Знамени, медали «За оборону Ленинграда».
В 1975 году к 30-летию Победы в поселке Понтонный на доме №18 по улице, названной в его честь, установлена памятная доска герою. В музее Усть-Ижорского фанерного комбината хранится бюст А. Г. Толпеко, выполненный скульптором К. П. Бобковым. В Копыльском районе также чтят память героя. В его честь названа улица города Копыля, а пионерская дружина Докторовичской СШ носит имя известного земляка.
P. S. В книге «Твои герои, Ленинград» (Л., Лениздат. 1970, авт. Буров А. В.) указано, что благодаря сестре героя Ольге Ивановне определено правильное написание фамилии — Толпеко. В донесении о безвозвратных потерях, в наградном листе и в Указе о награждении орденом Красного Знамени фамилия указана как Тавпеко (дата гибели 22.06.1944); в Указе о присвоении звания Героя Советского Союза — Товпеко; в обобщенном банке данных «Мемориал», содержащем информацию о советских воинах, погибших, умерших и пропавших без вести в годы Великой Отечественной войны, а также в послевоенный период, в списке захоронения п. Петровка — Товденко. На мемориальной плите увековечен как Товпенко.
Подготовил Сергей ЛАЗОВСКИЙ 
График работы:
в рабочие дни — с 8.00 до 17.00 (обед с 13.00 до 14.00),
18 июля — с 8.00 до 13.00,
19 июля — с 8.00 до 17.00 (обед с 13.00 до 14.00). 
С началом уборочной кампании присутствующих поздравил председатель райисполкома Анатолий Жданеня: «Не секрет, что уборка зерновых — это венец всей работы тружеников полей. Мы к этому шли долгий, наполненный упорным трудом год, от прошлой страды и до этого дня. Не обошлось в нынешнем году, к сожалению, без потерь. Но, тем не менее, на полях стоят созревшие зерновые, которые предстоит убрать. Насколько гладко этот важный процесс пройдет, зависит от организаторских способностей руководителей и слаженной работы механизаторов. Сегодня ОАО «Тимирязевский» имеет главное богатство — своих тружеников, готовых до захода солнца работать на хлебной ниве, стараясь убрать все до последнего зернышка. Не один раз мне приходилось с вместе с областным руководством вручать тимирязевским механизаторам почетную премию за первую намолоченную тысячу тонн. Позвольте мне от районного исполнительного комитета и от себя лично поздравить с праздником и пожелать всем крепкого здоровья, хорошего настроения, без всяких природных и техногенных катаклизмов дойти до финиша и выполнить госзаказ по продаже зерна».
[caption id="attachment_41535" align="aligncenter" width="580"]
Первые снопы - руководству района[/caption]
К словам поздравления присоединился также первый заместитель председателя райисполкома начальник управления райсельхозпрода Анатолий Лодыга, пожелав, чтобы нынешняя уборочная кампания прошла гладко. «Труд предстоит нелегкий, — отметил Анатолий Михайлович, — учитывая погодные условия нынешнего года. Убрать предстоит свыше 42 000 гектаров зерновых и зернобобовых культур. Поэтому желаю вам, чтобы на протяжении страды условия способствовали уборке урожая. В это время важно все: и состояние техники, и обеспеченность топливом, и вкусные обеды, грамотная организация труда, соблюдение дисциплины и техники безопасности. Дружной работы вам, аграрии, без поломок и потерь!»
[caption id="attachment_41534" align="aligncenter" width="580"]
Благословение о. Сергия[/caption]
По древней традиции на празднике благословение на плодотворную и безаварийную работу труженики хлебных полей получили от Благочинного церквей Копыльского округа протоиерея Сергия Чарного. Он выступил перед участниками «Зажинок» с напутственными словами и выразил надежду, что выращенный хлеб будет собран с миром и в срок. Отец Сергий освятил хлебную ниву, технику и механизаторов, которые будут убирать выращенный хлеб.
Девочки, похожие на васильки, раздали участникам праздника снопы и душистые караваи из прошлогоднего урожая. Совсем скоро их заменят новыми, свежими.
А дальше наступил самый волнующий момент праздника — как издавна ведется, жнеи в национальных костюмах вышли в поле зажинать первый сноп. Это почетное право было предоставлено женщинам из деревни Лютовичи. Зажинают жнеи сноп, а над золотистой нивой раздается мелодичная песня в исполнении самодеятельных артистов.
В конце мероприятия слова благодарности за оказанную честь провести древний обряд на полях хозяйства высказал директор ОАО «Тимирязевский» Александр Турбан. Руководитель сельхозпредприятия пожелал аграриям района провести страду легко и без потерь. А после торжественно открыл жатву-2015 громкой командой «По машинам!». И всего несколько минут спустя над золотой нивой раздается гул комбайнов, готовых наполнить бункеры свежим зерном.
Кристина ЖОГОЛЬ
Фото автора 
