Вось так весела і з агеньчыкам сёлета ў ноч з 13 на 14 студзеня мы і адзначалі б Шчодры вечар або стары Новы год. Але ў наша жыццё ўмяшаўся каронавірус, таму ў мэтах небяспекі было вырашана не святкаваць і ў тым ліку не праводзіць знакаміты семежаўскі абрад «Цары».
Стары новы год
Гэта свята – адно з самых яркіх, значных, якое вельмі прываблівае людзей, бо тут прысутнічае такі элемент, як касцюмы, пераапрананне. Стары Новы год ёсць у календарах Арменіі, Грузіі, Казахстана, Латвіі, Македоніі, Малдовы, Сербіі, Украіны, Чарнагорыі і ў нас, беларусаў. І звязана гэта з гістарычнымі акалічнасцямі і менавіта са зменай летазлічэння. Справа ў тым, што разбежка ў юліянскім і грыгарыянскім календарах, якіх прытрымліваюцца рэлігіі ў Беларусі, дае магчымасць двойчы адзначаць Васілёву ці Багатую куццю. Па народнай традыцыі гэты святочны вечар насіў назву Шчадрэц (раней прыходзіўся на навагоднюю ноч з 31 снежня на 1 студзеня). Падчас яго адзначалі другую, багатую, Куццю, бо першая, бедная і посная, святкавалася 6 студзеня перад Божым Нараджэннем, а трэцяя, вадзяная і таксама посная, будзе 18 студзеня перад Вадохрышчам. Менавіта ў гэты час дзеля жарту можна было рабіць усё наадварот, а яшчэ пераапраналіся ды варажылі.
[caption id="attachment_97938" align="aligncenter" width="840"]
■ 2011 год: «Цары» ідуць па вуліцах Семежава[/caption]
Напярэдадні свята стараліся вычысціць хату і падворак, зняць павуцінне з усіх куточкаў, вымыць столь. Для нашых бабуль і дзядуль было важна ўступіць у новы год чыстымі. Таму, калі маглі сабе гэта дазволіць, апраналіся ва ўсё новае, а стол у гэты вечар накрываўся багата. Гаспадынькі стараліся прыгатаваць не менш за дванаццаць страў. Лічылася: наколькі шыкоўна адсвяткуе сям’я багатую куццю, настолькі шчодра яна будзе жыць на працягу ўсяго года.
У розных кутках Беларусі на стары Новы год праводзіліся разнастайныя калядныя абрады: жанілі Цярэшку, шчадравалі з казой, калядавалі з цыганамі або паказвалі батлейкі, шырока вядомыя і семежаўскія «Цары». А яшчэ абавязкова праводзілі абрад засявання – вясковыя дзеці заходзілі ў хаты з торбачкамі, поўнымі жыта, аўса, ячменю, спявалі калядкі, рассыпалі па падлозе па жменьцы зерня кожнага гатунку і гучна прыгаворвалі. Усе дзеянні на Шчадрэц былі звязаны з надзеяй на багаты і ўраджайны год, паколькі ў аснове свята ляжала ў першую чаргу ідэя не каляндарнага новага года, а новага земляробчага цыкла.
Хто такія «Цары»
Не ведаю, як вам, а мне ўсё ж пашчасціла на свае вочы пабачыць абрад «Цары», які пакінуў вельмі яскравыя ўражанні. Дагэтуль больш за дзесяць гадоў спяшаліся ў Семежава шматлікія госці, каб пагля-дзець на ўнікальны абрад, які ўключаны ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Беларусі, у 2010 годзе занесены ў Спіс нематэрыяльнай культурнай спадчыны ЮНЕСКА, а ў 2011 годзе абрадаваму калектыву «Цары» за работу па вывучэнні, адраджэнні і захаванні народных традыцый была прысуджана спецыяльная прэмія Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь Аляксандра Лукашэнкі.
[caption id="attachment_97937" align="aligncenter" width="840"]
■ 2017 год: прадстаўленне ў хаце[/caption]
Абрад узнік у ХVIII стагоддзі, калі ў вёсцы стаялі рэгулярныя войскі царскай арміі. Доўгімі зімовымі вечарамі салдаты хадзілі па Семежаве і паказвалі сваё прадстаўленне. І вось ужо тры стагоддзі гэта традыцыя перадаецца з пакалення ў пакаленне. Дзякуючы навуковым даследчыкам з інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору імя Кандрата Крапівы, а таксама мясцовым энтузіястам – супрацоўнікам тагачаснага Семежаўскага Дома культуры Таццяне і Мікалаю Шаура, загадчыку аддзела народнай творчасці РЦК Галіне Гурло – у 1996 годзе яна набыла другое жыццё. Словы абраду поўнасцю захаваліся дзякуючы продкам. І амаль на працягу чвэрці стагоддзя ходзяць «Цары» па Семежаве, радуюць аднавяскоўцаў, якія вельмі добра сустракаюць калядных гасцей і запрашаюць у хату.
Працэсія «Цароў» у суправаджэнні мясцовых персанажаў Дзеда і Бабы, заходзячы ў хаты на Шчадрэц, разыгрывае драму «Цар Максіміліян». Здаўна лічыцца, калі маладыя хлопцы завітаюць у хату, тады ў ёй бу-дзе дабрабыт і ў бягучым годзе толькі добрыя весткі парадуюць яе жыхароў. Таму пасля візіту доўгачаканага строю гаспадары не скупіліся на падарункі, якія ішлі ў торбу яшчэ аднаго персанажа Шчодрага вечара – Механошы. А калі «Цары» не заходзяць у які-небудзь дом, лічыцца, што яны пакрыўджаны на гаспадароў. У абрадзе ўдзельнічаюць маладыя мужчыны і юнакі, апранутыя ў адмысловыя касцюмы: белыя штаны і кашулі, чырвоныя семежаўскія паясы з геаметрычным арнаментам, крыж-накрыж завязаныя на грудзях кожнага цара, на галаве – высокія шапкі з рознакаляровымі папяровымі стужкамі.
А яшчэ ў гэты дзень ладзіліся ў Семежаве вясёлыя кірмашы з песнямі, гульнямі і варажбой.
Дзіяна ТКАЧЭНКА
■ В доставке продуктов Нине Дудак из д. Смоличи помогла
Фото Дианы ТКАЧЕНКО 
Катание на «ватрушках» детей дошкольного и младшего школьного возраста производится только под контролем взрослых.
Взрослые, помните, только личным примером серьёзного отношения к вопросу безопасности зимнего отдыха вы сохраните здоровье ваших детей.
Копыльский РОЧС 
16 января с 9.00 до 12.00 прямую телефонную линию проведет Владимир Александрович ГУРИНОВИЧ, управделами Миноблисполкома. Телефон (8-017) 500-41-60. 
15 января с 12.00 до 13.00 в административном здании ОАО «Копыльский РКБО» прием граждан и прямую телефонную линию проведет Светлана Ивановна ЛОСИК, заместитель председателя Копыльского райисполкома. Телефон 27-4-84. 
Конкурс проводился по пяти номинациям. Помимо четырех традиционных («Успешный старт», «Стабильный успех», «Эффективный бизнес в сфере производства», «Эффективный бизнес в сфере услуг») появилась новая – «Эффективный индивидуальный бизнес». Всего было определено 35 победителей (по одному от областей и Минска в каждой номинации).
В церемонии приняли участие первый заместитель Премьер-министра Республики Беларусь Николай Снопков, министр экономики Александр Червяков, руководители республиканских и местных органов государственного управления, представители международных организаций, бизнес-союзов, деловых кругов. Победителям были вручены дипломы «Пераможца Нацыянальнага конкурсу «Прадпрымальнiк года» и памятные призы конкурса.
Диана ТКАЧЕНКО 
