Ураджэнец в. Труханавічы Капыльскага раёна Ян (Іван Аляксеевіч) Скрыган — знакавая постаць беларускай літаратуры. Прычым знакавая не толькі творчасцю, але і лёсам. Яго біяграфіі, напэўна, магло б хапіць на некалькі чалавек — такім насычаным і поўным выпрабаванняў, трагізму, роспачы і надзей быў жыццёвы шлях майстра слова.
Шляхамі жыцця
Цікавы факт: плеяду славутых людзей нашага рэгіёна Ян Скрыган папоўніў дзякуючы адміністрацыйна-тэрытарыяльнаму падзелу, у выніку якога в. Труханавічы ў сярэдзіне 20-х гадоў мінулага стагоддзя перайшла да Капыльшчыны. Першыя ж свае крокі будучы пісьменнік (а нарадзіўся ён 16 лістапада 1905 года) рабіў па колішнім Слуцкім павеце.
«Не шанцавала майму бацьку на сыноў. Выжывалі адны дочкі. А што гэта за гаспадар без наследніка, — апісваў абставіны свайго з’яўлення на свет у аўтабіяграфічнай аповесці «Кругі» Іван Аляксеевіч. — Добрыя людзі параілі: калі народзіцца зноў сын, трэба ранічкаю выйці на дарогу і, хто першы пападзецца, узяць яго за хрышчонага бацьку. Гэта паможа.
І вось як я толькі нарадзіўся, бацька досвіткам выйшаў за сяло. На якую ж дарогу павярнуць? На Сцяпкоў, на Падлужжа, на Сунаі? Лепш на Сунаі: яны ляжаць за нізовінай, далёка відаць наваколле. А восень ціхая, усё кругом пуста, аж свіціцца.
Нарэшце на той бок нізовіны нехта паказаўся. (…) А як параўняўся, бацька ўтрупянеў: пукаўскі пан Ёдка. Аднак жа, доўга не думаючы, зняў шапку і бразнуўся перад ім у паклоне.
(…) Так і выйшла, што маім хрышчоным бацькам стаў абшарнік. І колькі ад гэтага было мне пакуты: за ўвесь час, пакуль я вучыўся ў Труханавічах, мяне так і звалі Ёдчыкам. Горшай мянушкі, мне здавалася, нельга было і прыдумаць. Доўга я не ведаў, чаму мяне так дражняць».
Пасля заканчэння мясцовай царкоўна-прыходскай школы малады Іван без асаблівых роздумаў падаваўся ў розныя навучальныя ўстановы. Але ўсё гэта было не яго сцежкай. Нарэшце, захоплены славеснасцю, юнак пакінуў чацвёрты курс слуцкага сельскагаспадарчага тэхнікума, каб паступіць на літаратурна-лінгвістычнае аддзяленне Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта.
Маладое жыццё кіпела. Праца журналістам, актыўная грамадская і літаратурная дзейнасць, знаёмства з прыгажуняй Галінай, жаніцьба. Але спазнаць у поўнай меры сямейнае шчасце Івану Аляксеевічу не давялося. У лістападзе 1936 года пісьменніка арыштоўваюць за «контррэвалюцыйную дзейнасць», і ён ніколі больш не ўбачыць ні Галіну, ні сына Севу, які ў хуткім часе нарадзіўся. Доўгі час будзе лічыцца, што яны загінулі падчас бамбёжкі ў самым пачатку вайны. Аднак, як акажацца, Галіна і Сева засталіся жывыя: прайшлі ўсе кругі пекла і апынуліся ў Германіі. Пазней сын выпадкова ўбачыць вокладку татавай кнігі і вырашыць даслаць яму ліст. Паміж сем’ямі завяжацца перапіска...
[caption id="attachment_96480" align="aligncenter" width="522"]
■ Дачка Яна Скрыгана Галіна Іванаўна каля экспазіцыі ў Каменскім школьным музеі[/caption]
Ян Скрыган дакладна ведаў, хто на яго даносіў. Пазней ён напіша пра гэты перыяд:
«Самыя страшныя ў маім жыцці былі два чалавекі. Першы — мой сусед па кватэры ў Мінску і, здавалася, сябар, паэт. І прафесійны правакатар.
Другі — мой следчы: гэта ўжо дзяржаўны цынік і правакатар.
Першы кожны раз правакаваў як бы жартам, але гэты жарт трымаў на патрэбу ў запасе. Другі — як следчы — будаваў на гэтым свой стыль: абавязкова зрабіць з чалавека злачынца. Няважна, вінаваты ён ці не. Павінен быць вінаваты!
Божачка, як ён здзекаваўся! Біў, абліваў халоднаю вадою. Саджаў на ножку перакуленага табурэта, на некалькі гадзін саджаў у карцэр, такі вузкі, што ў ім нельга было павярнуцца. І калі ты не меў сілы ўжо стаяць, ты вісеў, здушаны яго цеснатою да болю ва ўсім целе».
…У цэнтры эстонскага горада Ківіылі стаіць мемарыяльны знак у гонар Яна Скрыгана. Сюды наш зямляк трапіў пасля заканчэння 10-гадовага тэрміна высылкі ў Сібір. А перад Эстоніяй прамежкавым пунктам у лёсе Яна Скрыгана значыўся яшчэ і Узбекістан, які пісьменнік пакідаў ужо не адзін. Сустрэў там сваё каханне — Ганну, што стала надзейнай сяброўкай на ўсё астатняе жыццё. І ледзь, здавалася, пачалі ўставаць на ногі, як спасцігнуў новы ўдар — паўторны арышт і чарговая высылка ў Сібір.
Толькі ў 50-гадовым узросце пасля рэабілітацыі Ян Скрыган атрымаў магчымасць вярнуцца ў Беларусь, каб пачаць усё літаральна з нуля і стаць тым, кім яго ведаюць, — пісьменнікам, паэтам, навелістам, нарысістам, публіцыстам, рэдактарам, крытыкам і перакладчыкам. Тады ж ён быў удастоены звання «Заслужаны работнік культуры БССР», а таксама стаў лаўрэатам Дзяржаўнай прэміі БССР. А яшчэ сучаснікі запомнілі яго як шчырага патрыёта і заўзятага абаронцу роднай мовы. Інакш і быць не магло. Бо, як расказваў аб сваіх перажываннях падчас высылак Ян Скрыган, ён
«быў на грані таго горкага адчування, калі чалавек астаецца без радзімы, — не мае на яе права, і зразумеў, якое гэта вялікае і дарагое пачуццё — бацькаўшчына».
Дарэчы, пасля вяртання ў Беларусь літаратар хаця і жыў у сталіцы, неаднаразова прыязджаў на Капыльшчыну, дзе сустракаўся са сваімі чытачамі. Апошні раз ён наведваўся сюды ў 1982 годзе з нагоды юбілею Алеся Адамовіча. А праз дзесяць гадоў, 18 верасня 1992 года, Івана Аляксеевіча не стала.
Радзіма захоўвае памяць
Памяць аб славутым земляку беражліва захоўваюць на яго радзіме. Так, у гонар Яна Скрыгана названа адна з вуліц Капыля. А ў Каменскім ВПК дзіцячы сад–сярэдняя школа, які суседнічае з роднай вёскай пісьменніка, на базе музея дзейнічае асобная экспазіцыя, прысвечаная яму. Ініцыятарам стварэння выставы і асноўным пастаўшчыком экспанатаў з’яўляецца дачка Яна Скрыгана Галіна Іванаўна. Задумку аб адкрыцці экспазіцыі каля дзесяці гадоў таму падтрымала і дапамагла ўвасобіць у жыццё сапраўдны энтузіяст і знаўца гісторыі роднага краю, кіраўнік краязнаўчага школьнага музея Ірына Тагіль. І цяпер менавіта гэта адукацыйная ўстанова перыядычна становіцца месцам сустрэч для прыхільнікаў творчасці пісьменніка, яго родных і блізкіх, якіх лёс параскідаў па ўсім свеце. На месцы ж, дзе да нядаўняга часу тулілася старэнькая хатка, у якой вырас Іван Аляксеевіч, зараз толькі віднеюцца камяні з падмурку ды высяцца дубы-волаты — равеснікі труханавіцкага майстра слова і нямыя сведкі яго жыццёвых перыпетый.
[caption id="attachment_96479" align="aligncenter" width="840"]
■ Сярод экспанатаў школьнага музея - рабочы стол Яна Скрыгана[/caption]
Літаратурная спадчына
Дэбютаваў Ян Скрыган вершамі ў 1925 г., пры гэтым падпісваў іх псеўданімамі Пірат, Відук, Янка Відук. Творчы ж шлях Скрыгана-празаіка пачаўся з апавяданняў «Пры вогнішчы» і «Таіса», а таксама з аповесці «Затока ў бурах».
Адметна, што Ян Скрыган выступіў адным з першапраходцаў беларускага нарыса як новага літаратурнага жанру, і менавіта гэта форма стала ўзорам яго творчасці. У 1929 г. выходзіць у свет адзін з першых нарысаў — «Новая зямля», у хуткім часе з’яўляюцца зборнікі нарысаў — «Шугае сонца», «Права на энтузіязм», «Недапісаны профіль». Далейшая творчая дзейнасць пісьменніка знаходзіць працяг у зборніку апавяданняў «Сустрэчы», аповесцях «Апавяданні», «Няпрошаная сляза», «Скажы адно слова», «Свая аповесць», «Кругі».
Акрамя таго Іван Аляксеевіч напісаў кнігі ўспамінаў, партрэтаў, нататак і артыкулаў па праблемах літаратурнага майстэрства і культуры мовы «Ранішнія росы», «Некалькі хвілін чужога жыцця». Пераклаў на беларускую мову кнігі і асобныя творы А. Астроўскага, М. Горкага, І. Буніна, Ф. Гладкова, К. Федзіна, І. Бабеля, а таксама ўкраінскіх, літоўскіх, латышскіх, эстонскіх пісьменнікаў.
Аксана МІХАЙЛОЎСКАЯ
Эксперты Московского центра Всемирной ассоциации организаций, эксплуатирующих атомные электростанции (ВАО АЭС), провели заключительный этап предпусковой партнерской проверки первого энергоблока Белорусской АЭС, сообщили БЕЛТА в пресс-службе Министерства энергетики.
Специалисты ВАО АЭС изучили действия смен оперативного персонала на полномасштабном тренажере блочного пульта управления энергоблоком в имитированных ситуациях с элементами нормальной эксплуатации, нарушений нормальной эксплуатации и аварий. Кроме того, выполнена оценка внедрения 70 рекомендаций по сообщениям ВАО АЭС о значительном опыте эксплуатации (SOER).
"На основании наблюдений, собеседований и рассмотрения документаций эксперты не выявили каких-либо недостатков, которые могли бы стать препятствием для безопасного пуска первого энергоблока Белорусской атомной электростанции. Передача финального отчета руководству эксплуатирующей организации планируется в конце 2020 года", - отметили в пресс-службе.
Эксперты отметили высокую степень сотрудничества со стороны руководства и персонала станции.
Белорусская АЭС с двумя реакторами ВВЭР-1200 суммарной мощностью 2400 МВт строится по российскому проекту "АЭС-2006" вблизи Островца Гродненской области. Генеральным подрядчиком выступает инжиниринговый дивизион госкорпорации "Росатом". Энергоблоки поколения "3+" имеют улучшенные технико-экономические показатели. Главная особенность энергоблока - уникальное сочетание активных и пассивных систем безопасности. 
– Вместе с учениками мы проводили различные исследования, чтобы узнать, как сэкономить электроэнергию. Так вот, могу сказать, что энергосберегающие лампочки и в самом деле помогают сэкономить электроэнергию. НО! В туалете и ванной комнате лучше оставить обычные лампы накаливания, потому что там повышенная влажность, да и горят они там недолго. Эффект же экономии оэнергосберегающие дают только при длительном включении. А вообще лучше всего поставить датчик движения (особенно в учреждениях), который реагирует на движение. Такие датчики чаще всего устанавливают в подъездах. Еще более экономные – светодиодные лампочки, тем более, что их можно утилизировать, а энергосберегающие лампы, в которых содержится ртуть, нельзя выбрасывать в обычные мусорки. Для них должны быть установлены специальные контейнеры. Помните, что экономия должна быть комфортной и безопасной.
Подготовила Диана ТКАЧЕНКО 
