Стары Новы год у беларускім грамадстве, у тым ліку і на Капыльшчыне, заўсёды адзначалі за багатым сталом, з песнямі ды танцамі
Звесткі фальклорна-этнаграфічнага даследавання традыцыйнай мастацкай культуры рэгіёну Цэнтральнай Беларусі, праведзенага вядучымі даследчыкамі народнай культуры беларусаў, змешчаны ў навуковым выданні «Традыцыйная мастацкая культура беларусаў». З адметнымі асаблівасцямі Шчодрага вечара менавіта на Капыльшчыне хочацца пазнаёміць падрабязна.
Як сведчаць даследчыкі, вечар напярэдадні Новага года называўся шчодрым ці багатым (па мясцовай тэрміналогіі Шчодры вечар, Шчадрэц альбо Шчодрык) – з’яўляецца адным са свят каляднага цыкла, падчас якога гатавалі так званую другую, багатую куццю. У гэты дзень елі бліны з верашчакай, смажанай каўбасой і мясам, кашы, крупнік і інш., а стравам надаваўся магічна-абрадавы сэнс.
А яшчэ Шчадрэц – вечар варажбы. Варажылі і дарослыя, і дзеці, а асабліва незамужнія дзяўчаты, якія хацелі даведацца, што іх чакае ў будучым го-дзе. Амаль паўсюль сустракалася варажба, якая ўключала падслухванне пад вокнамі. Напрыклад, на Капыльшчыне гэта адбывалася так. «Дзеўкі бегалі на Шчодрыка пад вакно слухаць, як скажуць: «Ідзі», мы: «Дзякуй Вам», а як скажуць: «Сядзіця», тады: «Каб на табе скулы паселі». Посьле вайны так бегалі» (Алена Лобан, 1927 г.н., в. Вялікія Прусы. Зап. А. Боганевай)». І вось яшчэ адзін прыклад. «Пойдам пад акно, слухаем, скажуць: «Ідзі», дак рады, замуж пойдам. А пашлі к аднаму, дак ён кажа: «Паляжця да й ногі паўцягайця», дак мы на яго ўжо клянучы, а ён за намі бегчы. А жонка на яго: «Міхаська, чаго ты, эта ж дзяўчатке гуляюць» (Зінаіда Драбеня, 1918 г.н., в. Ванелевічы)».
Спрыяльнымі для дасягнення мэт варажбы станавіліся месцы нежылыя (лазня, хлеў, пуня і г.д.) і «пагранічныя», ці тыя, што асэнсоўваліся як межы паміж сваім і чужым (печ, парог, кут, вароты, калодзезь, ростанькі і інш.). Паводле запісу А. Боганевай, са слоў Лідзіі Ясючэні, 1923 г.н. з в. Вуглы, гадалі дзеўкі на Шчадра так: «З поўным ротам куцьці выбягалі на вуліцу і каго сустрэлі на перакростку, калі мужчыну – пыталі імя, і такое імя ў мужыка будзе».
Яшчэ адзін спасоб атрымання інфармацыі ў варожбах – прарочы сон. Маладыя дзяўчаты з в. Ванелевічы рабілі так: «Вады налівалі ў кубак, наверх лучынак накладалі – жаніх ходзіць па кладцы, цябе пераводзіць».
Прымеркаванасць рытуальных свавольстваў моладзі да Шчодрага вечара невыпадковая: гэта адзін з самых «небяспечных» перыядаў каляндарнага года, які вызначаўся актывізацыяй нячыстай сілы. Некалі ў вёсцы Семежава «на Шчадрэц дзеўкі і хлопцы зьбіраліся. Па сялу бегаем, да падушку ў каторай украдам, яна прыдзя да таргуя. А то сані з двара ўкрадам і зацягнем каторы ходзіць к якой, ад хлопца к дзеўцы. Дарожкі попелам высыпалі. Даўней весела было» (Фёкла Шаравар, 1914 г.н.)».
Калядоўшчыкаў і сёння чакаюць у многіх сялянскіх хатах, бо, паводле традыцыйных вераванняў, іх прыход прыносіць шчасце, здароўе, дабрабыт у сям’ю на ўвесь будучы год: «А к каму ня зойдуць, дак абіжаюцца людзі: «Ай-ай-яй, за што ж нас?» Усім жа хочацца, каб прыйшлі» (Таццяна Шаура, 1961 г.н., аг. Семежава)».
У розных кутках Беларусі на Шчадрэц калядоўшчыкі хадзілі з «казою» – сімвалам ура-джаю, «мядзведзем», які ўвасабляў сілу і здароўе. А на Міншчыне амаль ва ўсіх даследаваных раёнах сустракаўся маскарадны персанаж конь. Напрыклад, у Семежаве: «З бумагі, з картону быў зроблены настаяшчы конь: галава, хвост і ногі зроблены. Туда ўлазілі два чалавекі: уперад і ўзад – і так хадзілі. Яшчэ наверх пасадзяць невялічкага хлопца, усадніка». Калядоўшчыкі, якія хадзілі з «канём», разыгрывалі адпаведную сцэнку: «Прыйшлі к нам у гэту хату, яна была пагараная: «Цётка, цётка, пусці нас с канём», – «Ой, людзікі добрыя, вы нашу хату мінайця, бо каня няма дзе паставіць». На кані ездзяць па хаце і пяюць. К хазяіну прыстаюць: «Дай коніку аўса, дай, дай. Паглядзі, як ён рысьсю бяжыць, нада заплаціць коніку». Каня этага захоўвалі многа год».
Той, хто пераапранаецца, стварае пры гэтым больш ці менш пэўнае ўяўленне пра іншую істоту: «Баба старая, кульгавая. Дзеці за ею бегалі ўслед, бабу дражнілі: «Баба, баба, а баба за імі бегала, лавіла» (Алена Рубанава, 1918 г.н., в. Семежава)». На думку даследчыкаў, пераапрананне было адным са спосабаў уключэння маскіраванага ў гульнявы тып паводзін, для якога характэрна ролевая структура дзеяння. Наяўнасць масак-персанажаў вызначала і характар каляднага спектакля. Як прыклад можна прывесці шырока вядомы сёння народны абрад «Калядныя цары» з в. Семежава.
«Цары» запрашаюць
Абрад «Цары» ўнесены ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Беларусі, Спіс нематэрыяльнай культурнай спадчыны ЮНЕСКА. Гэты абходны абрад з элементамі традыцыйнага каляднага маскараду і народнай драмы «Цар Максімілян» сфарміраваўся і «прыжыўся» ў вёсцы як своеасаблівая калядная гульня, у якой удзельнічаюць толькі хлопцы. Стаць сведкамі каляднага абраду яго арганізатары запрашаюць вас 13 студзеня. Мерапрыемства распачнецца ў 15.00 з радыёканцэрта. У праграме «Каляднага кірмашу»: калядныя гульні, спартыўныя і забаўляльныя атракцыёны, бяспройгрышная латарэя, выстава-продаж сувенірных вырабаў, дэгустацыя страў беларускай нацыянальнай кухні. Падчас «Каляднага кірмашу» выступяць калектывы мастацкай самадзейнасці. У планах работа Дома-музея Героя Беларусі М.С. Высоцкага, цэнтра ткацтва, а таксама выязнога гандлю: можна будзе паласавацца стравамі нацыянальнай і палявой кухні, прадукцыяй Капыльскага філіяла ААТ «Слуцкі сыраробны камбінат».
Калядны абрад «Цары» пачнецца ў 17.00. Яго ўдзельнікі пройдуць па вуліцах Семежава, завітаюць да жыхароў, дэманструючы даўні прыгожы абрад і несучы спадзяванні на шчасце і дабрабыт у бягучым годзе.
Падрыхтавала Таццяна БОХАН
Фота Дзіяны ТКАЧЭНКІ
Предварительная версия – нарушение правил эксплуатации печного отопления. По данному факту ведется проверка.
Павел ШЕИН 
■ «Дударики» с Дмитрием Ровенским (второй слева) во время празднования Дня города Копыля[/caption]
…В возрасте 12 лет юный житель Копыля Дима Ровенский играл более чем на 10 инструментах: гармошке, баяне, аккордеоне, барабане, бубне, тромбоне, саксофоне, кларнете, гитаре, дудке, окарине, жалейке. А как же иначе: все родичи мальчика и по отцу, и по матери были музыкантами-любителями, играли на слух, без нот. Вместе с отцом Дмитрий успешно выступал в местном и весьма популярном, тогда еще первом, самодеятельном ансамбле «Копыльские дудари». Талантливый парень в Копыле успешно окончил музыкальную школу по классу баяна и работал в местном доме культуры, где возглавлял эстрадный ансамбль. Затем — рабочий, служба в армии, музучилище, институт культуры и, наконец, получил рабочее место в столичной гимназии № 14, где и появилась идея создать детский фольклорный ансамбль, который в советские времена называли единственным в стране коллективом, играющим настоящую народную музыку.
«Дударики» объехали с гастролями больше сорока стран – от Португалии до Тайваня. Сам же Дмитрий Ровенский — «Минчанин года-2010», обладатель восьми международных наград, в том числе памятного нагрудного знака «За мужество и любовь к Отечеству» Международного фонда маршала Г.К. Жукова и медали «За пропаганду народной культуры в Европе». Отмечен дипломом Представительства ООН в Республике Беларусь за большой личный вклад в сохранение и развитие белорусских национальных традиций. Ему также присвоено звание народного музыканта земли русской, он частый гость и на копыльской земле. В текущем году «Дударики» отмечают свой 50-летний юбилей. Важно то, что за время своего существования ансамбль не оторвался от народных корней, а по-прежнему сохраняет и расширяет традиционную белорусскую музыкальную культуру.
Татьяна БОХАН
Фото Кристины ЖОГОЛЬ 
■ Александр Коваленя[/caption]
Это первое уникальное научно-справочное картографическое издание, которое наиболее полно отражает историческое прошлое белорусского государства и представляет собой колоссальный совместный труд белорусских ученых и картографов.
Александр Александрович Коваленя — советский и белорусский историк, доктор исторических наук, профессор, член-корреспондент НАН Республики Беларусь, академик-секретарь Отделения гуманитарных наук и искусств Национальной академии наук Беларуси, «Ученый года Национальной академии наук Беларуси-2019».
Родился Александр Александрович 14 марта 1946 года в Копыле. Его отец Александр Емельянович Коваленя, награжденный орденами Красной Звезды и Красного Знамени за участие в подполье в годы Великой Отечественной войны, был директором школы в Старице. Своей малой родиной Александр Александрович считает деревню Садки, где пришлось учиться в 1-м классе начальной школы. После 5-го класса учился в Бадежах, а оканчивал школу уже в Пуково. С копыльской землей связаны воспоминания детства.
Александр Александрович окончил историко-географический факультет Минского государственного педагогического института имени М. Горького. Там же работал на кафедре истории КПСС и позже возглавлял кафедру отечественной и всемирной истории. Являлся членом Республиканского координационного совета по решению проблем истории Великой Отечественной войны. Возглавлял Институт истории Национальной академии наук Беларуси. Темой исследования ученого являются вопросы антинацистского сопротивления на территории нашей страны в годы Великой Отечественной войны, молодежное движение в XX веке, национально-государственное строительство в Беларуси.
Диана ТКАЧЕНКО 
– материал Оксаны МИХАЙЛОВСКОЙ «Папа может все, что угодно…», опубликованный в № 97 от 28 декабря. В нем велся рассказ о многодетной семье Логаш из д. Думичи и той большой роли, которую играет в воспитании детей отец семейства.
– фотография Павла ШЕИНА, опубликованная на первой полосе в № 94 от 14 декабря к материалу «Город зажигает огни». На ней во всей красе предстала новогодняя елка в необычной рамке из праздничной иллюминации.
– внештатный автор Борис ДЕНИСЮК с материалом «Школьны музей» (№ 93 от 11.12.2019). В нем заместитель директора Слободокучинской СШ, член Белорусского союза журналистов рассказывает о большой работе, которая ведется в учреждении образования по сохранению исторического наследия своей малой родины и патриотическому воспитанию подрастающего поколения.
Редколлегия «СП» 
