Ян (Іван Аляксеевіч) Скрыган – пісьменнік, які прайшоў сталінскія лагеры, але захаваў любоў да роднага слова і вярнуўся ў літаратуру, каб ствараць творы, што застаюцца актуальнымі і сёння.
Дзяцінства, якое вызначыла лёс
Нарадзіўся Янка ў сялянскай сям’і. Яшчэ ў дзяцінстве будучы пісьменнік праявіў свой характар, Так, аднойчы, калі бацька несправядліва пакараў яго брата, хлопчык уцёк з дому. Гэты эпізод пасля паўплываў на фарміраванне маральных прынцыпаў, якія прасочваюцца ва ўсіх творах Скрыгана.
Неверагодная прага да вучобы
Пачатковую адукацыю атрымаў у мясцовай царкоўнапрыходскай школе, потым вучыўся ў Слуцку ў Беларускай гімназіі і сельскагаспадарчым тэхнікуме. Пазней Ян з гонарам успамінаў: «За навуку я дзякую бацьку. Ён на сабе вельмі добра адчуў, як цяжка быць непісьменным, і вырашыў мяне вучыць».
Літаратурны дэбют пад крылом
Гарэцкага
Яшчэ будучы пісьменнікам-пачаткоўцам Ян Скрыган атрымаў адабрэнне ад самога Максіма Гарэцкага, які рэкамендаваў яму больш актыўна працаваць у прозе. Гарэцкі бачыў у маладым Скрыгане будучыню беларускай літаратуры.
Трагічны перапынак у кар’еры
У 1936 годзе Янку арыштавалі па абвінавачванні ў «беларускім контр-рэвалюцыйным нацыяналізме». Прысуд быў жорсткім – 10 гадоў лагераў і яшчэ 10 гадоў ссылкі. Гэтыя 20 гадоў сталі неверагодна цяжкім выпрабаваннем на трываласць духу.
Цудоўнае вяртанне да жыцця
У Мінск Скрыган вярнуўся толькі ў другой палове 1950-х, калі яму было ўжо пад 50 гадоў. Нягледзячы на перажытае, наш зямляк знайшоў у сабе сілы зноў пачаць пісаць. Як ён сам прызнаваўся: «Цяпер я гляджу на свой шлях, як на далёкі сон».
Мовазнаўчыя адкрыцці
Скрыган наўмысна ўводзіў у літаратуру сакавітыя беларускія словы: мілата, смаката, даткненне. Ён быў сапраўдным мастаком слова, які здолеў стварыць уласны ўнікальны стыль.
Мастацкія пераклады-адкрыцці
Скрыган перакладаў на беларускую мову творы Астроўскага, Горкага, Буніна, Бабеля, а таксама пісьменнікаў Прыбалтыкі і Украіны. Кожны пераклад быў не проста пераказам тэксту, а сапраўдным мастацкім адкрыццём.
Праніклівы літаратурны крытык
У сваіх дзённіках ён пісаў: «Мова – о, якая гэта вялікая таямніца чалавечага мыслення!» Яго крытычныя агляды былі вострымі і дакладнымі, а меркаванне высока шанавалася ў літаратурных колах.
Творчасць да апошняга дыхання
Напярэдадні смерці 18 верасня 1992 года ён працаваў над апавяданнем «Ліза» і пісаў: «Не думаў, што такая простая рэч так цяжка будзе пісацца».
На пісьменніцкім стале засталіся няскончаныя карткі з думкамі і накідамі.
Спадчына, адроджаная дачкой
Дачка Яна Галіна Скрыган стала захавальніцай літаратурнай спадчыны свайго бацькі. Яна выдала яго дзённікі «Сэрцу горкая далячынь» і вярнула арыгінальную назву кнігі ўспамінаў «Добра, што я іх ведаў».
Унікальны метад працы
Скрыган дасканала працаваў над кожным творам, шматразова перапісваючы і дапрацоўваючы тэкст. Яго рукапісы былі поўныя правак. Патрабавальнасць да сябе і адказнасць за кожнае слова – ці не аб гэтым сведчыць такі скрупулёзны падыход да ўласнай творчасці?
Настаўнік для маладых пісьменнікаў
Нават у сталым узросце Скрыган актыўна дапамагаў маладым аўтарам. У яго дзённіках сустракаюцца імёны Уладзіслава Рубанава, Уладзіміра Ягоўдзіка, Марыі Філіповіч, Крысціны Лялько, якім ён даваў парады і падтрымліваў.
Комментарии