Маёй прабабулі Яніне Очкас (цяпер Зяневіч) падчас вайны было ўсяго 6 гадоў, яна — дзіця вайны. Прабабуля са слязьмі на вачах расказвае, як было цяжка і страшна. Калі ты прымушаеш сябе зразумець, што ўсё будзе добра, але гэта зусім не выходзіць. І ты плачаш, проста плачаш, се-дзячы на печцы са сваёй старэйшай сястрой і маленькім братам, плачаш і молішся, спадзеючыся толькі на Бога. Бо ты назіраеш, як страшна маці, але ёй нельга баяцца. Калі яна не мае права паказаць перад дзецьмі сваю слабасць, не мае права ўпасці і скласці рукі. Яна павінна стаяць, нягледзячы на страх.
— Яна хавала нас, а сама ехала, ехала ў Гарадзею, бо трэба было карміць тых людзей, якія ваявалі, — расказвае прабабуля. — А мы, што мы? Хаваліся, беглі, бралі Іванку пад рукі і беглі па бульбяным полі, не азіраючыся назад, проста беглі, адны, не было іншага шляху, трэба было жыць…
Жыць… Як людзі падчас вайны трымаліся за гэта слова, як шанавалі кожны пражыты дзень.
Калі прабабуля расказвае, як гэта страшна, калі вайна прымушае дзіця стаць дарослым, і яму трэба трымацца з усіх сіл і выжываць. Аднак ёсць адна папраўка: табе ўсяго 6 і ты дзіця, якое толькі ўчора гуляла на вуліцы, а сёння ты аказваешся на валаску ад смерці.
Майго прапрадзядулю, Івана Іосіфавіча Очкаса, прызвалі на вайну артылерыстам. Ён таксама пакінуў самае блізкае і любае, што было ў яго — сваю сям’ю: жонку Наташу, траіх дзяцей. Сёння мы можам нават асудзіць, чаму яны сумняваліся і не верылі, што вернуцца дамоў. А як было гэтым простым лю-дзям, якім было страшна не за сябе, а за сваю сям’ю, за сваю любую Наташку, якая зараз з трыма дзецьмі на руках, сядзіць недзе без яго. Калі ты не ведаеш, ці жывыя яны, ці б’ецца яшчэ сэрца тваёй дачушкі Яніны, якая кожную раніцу бегала і спявала, ці жывая дачушка Марыя, якая ўжо такая дарослая, ці звініць і зараз звонкі смех малодшага сынка Іванкі, ці доіць кароўку родная жонка Наташка. Гэта страшна, страшна не разумець, што адбываецца там, калі ты не побач і ў цябе няма магчымасці абараніць іх. І тады ты ўжо не так баішся смерці, як баішся страціць частку сваёй душы — сваю сям’ю.
+
Калі мне расказваюць гэту гісторыю, я пачынаю верыць у цуд. І сёння, седзячы каля сваёй прабабулі і слухаючы яе расповед ужо не ў першы раз, зноў адчуваю неверагодны прыліў сіл. Гісторыя сілы, як яе называю, гісторыя-алегорыя веры беларускага народа, усіх маладых і сталых салдат, якія аддалі сваё жыццё за тое, каб сёння іх дзеці жылі пад мірным небам.
А гісторыя тая адбылася ноччу 42-га года ў размытым акопе, калі зоркі зрываліся над маім прапра-дзедам Іванам і падалі, пакідаючы на небе яркі след. А раніцай за яго спіной узышло сонца. Яно ўзышло з-за гарадоў, якіх ўжо не было, з-за раўнін, якія тады былі лясамі, узышло, як заўсёды, саграваючы тых, хто яшчэ жыў. І, магчыма, гэта быў бы апошні яго захад сонца... Каля яго акопа разрываліся выбухі і разляталася на кавалкі ўсё, што знаходзілася вакол. Але малітва, якая прыгадалася яму за гадзіну да выбуху, узнікла ў яго галаве, як з’яўляецца перад чалавекам праменьчык сонца ў цёмнае надвор’е. Дымяцца хаты, вакол аблокі пылу і попелу, кроў і боль. «Дзе ён? Што з ім? Дзядуля, устань, прашу цябе!» — праз гады звяртаюся я да яго. І ён расплюшчыў вочы, а каля сэрца ляжаў чыйсці абразок, які падчас выбуху ўпаў да яго ў акоп на грудзіну. Ікона, якая стала ўвасабленнем сілы і цуду. І ён пайшоў. Кроплі цяклі з цёмных вачніц, пакідаючы чорныя сляды, па аголеных ключыцах, па твары струілася вада, але ён ішоў, дыхаючы на поўныя грудзі, а сэрца яго білася надзеяй на самае лепшае. Прапрадзед Іван дайшоў да Берліна, без адзінага ранення, ён — мой герой! Ён сустрэў перамогу 9 мая 1945 года і вярнуўся дамоў.
«Ты жывы», — толькі ціха прашаптала Наташка і, кінуўшыся яму на шыю, заплакала. Заплакаў і ён, адчуваючы цяпло жонкі, шчаслівы плач родных дзяцей і жыццё, якое пачынаецца з пачатку, з новага чыстага і светлага ліста…
Дар’я КРЫШКЕВІЧ, юны карэспандэнт «СП»
Фота Дзіяны ТКАЧЭНКА і з сямейнага архіва аўтара
Комментарии