Дзяцей вайны мы называем апошнімі яе сведкамі. І гэта праўда. Бо ўсё меней і меней застаецца сярод нас удзельнікаў тых ваенных падзей, якія адбываліся ў 1941 – 1945 гадах на нашай зямлі.
Ураджэнец Капыльшчыны, старшыня Астравецкага раённага Савета ветэранаў Гродзенскай вобласці Расціслаў Арсенцьевіч Герт адзначыў сёлета 85-годдзе з дня нараджэння. Многае перажыта, зроблена, перадумана...
[caption id="attachment_43576" align="alignleft" width="331"]
Р. А. Герт: у 1970-я гады[/caption]
Нарадзіўся ён у 1930 годзе ў в. Роспы ў мнагадзетнай сялянскай сям’і. Стаў сёмым дзіцем. Былі ў яго тры старэйшыя браты і тры сястры. Бацька, Арсенцій Сямёнавіч, удзельнік Першай сусветнай вайны, за мужнасць і гераізм у час Брусілаўскага прарыву ўзнагароджаны Георгіеўскім крыжом. Сваіх дзяцей Герты выхоўвалі працавітымі і добразычлівымі. Да вайны сыны Аляксандр і Уладзімір атрымалі адукацыю (будаўнік і настаўнік) і служылі ў Чырвонай Арміі. Сёстры павыходзілі замуж. Малодшыя Іван і Росця скончылі, адпаведна, 10 і 4 класы.
У памяці Расціслава Арсенцьевіча вайна з першых і да апошніх дзён. У ліпені 1941 года ён быў сведкам бою адступаючых часцей Чырвонай Арміі з акупантамі каля Старыцы. Яго родная вёска Роспы стала партызанскай зонай. У Гертаў начавалі партызаны, а бацька — добры майстар — рамантаваў зброю. 7 лістапада 1942 года быў бой партызан з карнікамі і паліцаямі. Той ноччу яны з бацькам пераправілі праз раку Лошу на Уздзеншчыну 17 партызан. Помніць ён і бой каля вёскі Перавоз, у якім партызаны спалілі дзве нямецкія газагенератарныя машыны і захапілі ў палон аднаго немца-манцёра і чатырох паліцаяў. Ворагі з’явіліся пасля таго, як народныя мсціўцы спілавалі 30 тэлефонных слупоў і перарвалі сувязь фашыстам з Мінска на Слуцк. Немцы збіралі цесляроў. Туды трапіў і бацька Расціслава. Ён паспеў шапнуць сыну, каб папярэдзіў сувязную Францкевіч, што ў вёсцы немцы. А партызаны ўжо на коннай брычцы рухаліся па Роспах і трыма стрэламі ўверх папярэдзілі сваіх, што наперадзе варожая засада. Глыбокі след пакінула ў памяці Герта забойства чатырох афіцэраў Чырвонай Арміі з засады каля в. Роспы, а таксама тое, як у лютым 1943 года фашысцкія найміты спалілі сям’ю старшыні калгаса Рудакоўскага з чатырма яго дзеткамі.
Перажыў хлопец блакаду партызанскай зоны вясной 1944 года, бамбардзіроўку Роспаў 28 красавіка і 12 мая. Гэта на яго вачах паранены партызан Позняк У. падарваў сябе гранатай, калі да накатанай пераправы падышлі тры фашысцкія танкі. Праз некалькі дзён 14-гадовы Росця выратаваў ад трыбуналу невядомага партызана, які ўтапіў вінтоўку пры фарсіраванні ракі. Два дні на чоўне юны патрыёт з чатырохметровай жэрдкай, злучанай з жалезнымі граблямі, скроб дно ракі і ўсё ж зачапіў зброю за папругу.
[caption id="attachment_43577" align="alignleft" width="330"]
...і зараз[/caption]
Радаснай была сустрэча пры вызваленні Капыльшчыны з дзевяццю коннымі разведчыкамі генерала Аслікоўскага. Камандзір брыгады казаў бацьку: «За дапамогу партызанам мы вас прадставім да ўзнагароды». «Самая лепшая ўзнагарода, калі будуць у жывых мае дзеці», — адказаў Арсенцій Герт.
У 1946 годзе родныя даведаліся, што старэйшы сын Аляксандр сустрэў вайну на граніцы пад Брэстам. Ён змяніў сем канцлагераў і быў вызвалены нарвежскім супраціўленнем 8 мая 1945 года. Сярэдні Уладзімір — абаронца Смаленска і Масквы, паранены, застаўся ў Калузе. Аб малодшым Іване апошнюю вестку атрымалі ў кастрычніку 1944 года, калі вярнулася іх пісьмо з паметкай: «Адрасат выбыў!». Толькі праз 70 гадоў родныя даведаліся, што пры вызваленні Польшчы радавы Герт вынес з поля бою двух параненых і прадстаўлены да медаля «За баявыя заслугі». Мара Расціслава Арсенцьевіча — знайсці магілу брата. Так яму наказалі бацькі.
Пасляваеннае жыццё складанае. Разам з аднагодкамі Расціслаў дапамагаў калгасу касіць, убіраць збожжа і бульбу, звозіць і малаціць снапы. Затым адвозіў збажыну на станцыю ў Цімкавічы за 35 кіламетраў. І вельмі ганарыўся, што дапамагае Радзіме.
Пайшоў у 5 клас Ленявіцкай сямігодкі. Навучанне прадоўжыў у Бальшавіцкай СШ. З хваляваннем успамінае, як прымалі ў камсамол у лютым 1946 года. Адзін і пешшу, у моцны мароз, дабраўся да Капыля. Расказаў камісіі, як жыў і працаваў у гады вайны. Адзінагалосна быў прыняты ў члены ВЛКСМ, ад чаго былі слёзы радасці і гонару. А яшчэ прыходзілася нарыхтоўваць дровы для школы і будаваць сабе жыллё. Здольны да навукі хлопец пасля школы ў 1950 годзе паступіў у Маладзечанскі настаўніцкі інстытут на гістарычны факультэт. Спецыяльнасць гэту выбраў з-за перажытага ў гады вайны: вельмі хацелася знайсці роднага брата Івана. Вучыўся старанна. Стаў сакратаром камсамольскай арганізацыі факультэта. У 1952 годзе пачаў настаўнічаць на Гродзеншчыне разам з маладой жонкай (вучыліся разам). У 1957 годзе скончыў завочна Мінскі педінстытут імя Горкага. Свой працоўны шлях прайшоў ад простага настаўніка да загадчыка Астравецкага РАНА, намесніка старшыні райвыканкама. У сакавіку 1990 года атрымаў персанальную пенсію рэспубліканскага значэння. У 2004 годзе ўзначаліў раённы Савет ветэранаў. Па ініцыятыве Расціслава Арсенцьевіча пачалі адзначацца юбілеі ветэранаў вайны і працы, сямейныя ўрачыстасці з уручэннем ганаровых паштовак і матэрыяльнага заахвочвання. Прыклаў многа намаганняў для ўвекавечвання памяці абаронцаў Айчыны і ахвяр дзвюх войн і Перамогі савецкага народа ў Вялікай Айчыннай вайне. У 2012 годзе адзначыў незвычайны юбілей: роўна 60 гадоў назад ён прыехаў працаваць у горад Астравец. Разам з жонкай Ганнай Іванаўнай выхавалі трох цудоўных сыноў — усе дзеці атрымалі вышэйшую адукацыю. Ганарыцца шасцю ўнукамі і шасцю праўнукамі.
[caption id="attachment_43575" align="aligncenter" width="400"]
Бацька Арсенцій Сямёнавіч Герт, 1915 г.[/caption]
У 2006 годзе Расціслаў Герт удзельнічаў у рэспубліканскай экспедыцыі «Дарога да святыняў». Успомніў аповеды бацькі аб Першай сусветнай вайне. Пасля пахавання любай жонкі разам з сынамі прыняў рашэнне па ўстанаўленні помнікаў загінуўшым рускім салдатам. За сямейныя сродкі быў устаноўлены памятны знак ахвярам газавай атакі каля вёскі Белая (Смаргонскі раён). Помнік мае надпіс: «Тут у зямлі, зямлёю стаўшы, мы перад Богам роўныя ляжым, усё жывое пакінуўшы жывым». Затым быў устаноўлены помнік каля вёскі Тартак Астравецкага раёна, дзе разам пахаваны рускія і нямецкія салдаты. Каля вёскі Кавалёўка ўстаноўлены помнік 84 воінам і аднаму афіцэру рускай арміі. За гэту святую справу ад імя Мітрапаліта Філарэта Расціслаў Арсенцьевіч узнагароджаны медалём свяціцеля Кірыла Тураўскага Беларускай Праваслаўнай Царквы.
Ганарыцца Расціслаў Арсенцьевіч размовай з Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь Аляксандрам Лукашэнкам, якая адбылася падчас закладкі капсулы на месцы будаўніцтва беларускай АЭС у Астравецкім раёне (9 жніўня 2012 года).
Хвалюе Грамадзяніна і Патрыёта здаровы лад жыцця маладога пакалення. Ізноў з сынамі пабудаваў хакейную пляцоўку для дзяцей. Дзве каманды астравецкіх хакеістаў на абласных спаборніцтвах па хакеі сярод дзяцей і падлеткаў «Залатая шайба» на прызы Прэзідэнта Беларусі станавіліся чэмпіёнамі Гродзенскай вобласці.
Любіць ветэран родную Капыльшчыну. Наведвае два разы ў год: на Вялікдзень і ў Дзень Перамогі. Ускладае кветкі на магілы родных і загінуўшых землякоў. Хочацца бываць часцей, але не дазваляе здароўе.
Жыццё і грамадская дзейнасць юбіляра адзначаны шматлікімі ўзнагародамі: двума ордэнамі «Знак Пашаны», медалямі «За працоўную доблесць», «За доблесную працу», юбілейнымі медалямі «60 гадоў Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941–1945 гг.», «60 гадоў вызвален-ня Рэспублікі Беларусь ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў», дзвюма Ганаровымі граматамі Вярхоўнага Савета БССР і інш. У 1965 годзе Расціслаў Арсенцьевіч удастоены знака «Выдатнік народнай асветы БССР» і інш. Для яго самае галоўнае, каб людзі жылі ў згодзе, радасці і міры! Выдатны педагог, грамадзянін, чалавек з багатым унутраным светам, шчодрай душою, чулым сэрцам і сёння прадаўжае несці самае высокае прызначэнне на Зямлі — быць карысным людзям.
Барыс ДЗЕНІСЮК,
член Беларускага саюза журналістаў
Фота аўтара і з сямейнага архіва
Комментарии