Загадкавая і ў той жа час велічная постаць сусветна вядомага мастака Казіміра Малевіча. Ён прыцягваў нас сваім прозвішчам, бо капылянаў Малевічаў вельмі шмат. Але ў розных энцыклапедыях і іншых даведніках месцам яго нараджэння называецца Кіеў. Адкуль яно ўзялося, гэтае прозвішча, не характэрнае для Украіны? Вочы нам, капылянам, адкрыў доктар фізіка-матэматычных навук прафесар Ігар Малевіч. Аб гэтым ён напісаў у кнізе «Восхождение на крест судьбы».
Прафесар успамінае сваё юнацтва, калі сваякі зачытвалі пісьмы Казіміра, якія той дасылаў сваім блізкім. Ігар заслухоўваўся гэтым чытаннем, і яго здзіўляла мова дзеда-мастака, чыста капыльская, з элементамі кравецкага жаргону. Гэтая мова шаўцоў і сёння зразумелая для былога франтавіка капыляніна Пятра Малевіча. Ён расказаў, што яго цёзка па прозвішчы ў сваіх пісьмах пісаў: «Я сын Сцяпана—Севярына Хітрага, хацеў бы прыехаць і пабываць у родным мястэчку Капылі і сустрэцца з сябрамі». «А я знаю Малевічаў-Хітрых і чуў пра Сцяпана, але той у мае дзіцячыя гады памёр ужо, — працягваў далей Пятро Пятровіч. — Я пасвіў кароў у яго сына Паўла і сябраваў з яго дачкой. У так званых маргах мы пасвілі кароў разам з будучым пісьменнікам Сцяпанам Александровічам. Жылі Хітрыя паблізу ад сённяшняй гімназіі, а Павел Малевіч быў родным братам Казіміра. Ведаў я і сыноў Паўла, пляменнікаў Казіміра, — Алеся і Змітрака, былі яны за мяне крыху старэйшыя і працавалі журналістамі ў мінскіх газетах».
Ад прафесара I. Малевіча стала вядома, як Казімір прапісаўся кіяўлянінам. Гісторыя прыгодаў сям’і Хітрых вельмі загадкавая і цікавая. Бацька Казіміра, Сцяпан, быў дзясятнікам у грозаўскага пана Мержаеўскага (у яго палацы месцілася Грозаўская СШ, захаваўся ён і сёння, але разбураецца). Яны нават пасябравалі, і капылянін у гонар сябра ўзяў яго імя Севярын, вось чаму мастака завуць Казімір Севярынавіч. У свой час бацька Казіміра ўдзельнічаў у паўстанні Каліноўскага, але нават праз два дзясяткі гадоў царскія сышчыкі па даносе сталі сачыць за ім, і, каб не трапіць у пастку, ён вырашыў збегчы на Украіну. У 1878 годзе ў Капылі нарадзіўся Казімір, а за ім і Павел. I, мабыць, пры апошніх родах памерла іх маці Марыя. Каля Кіева ў той час жыло шмат беларусаў, яны і дапамаглі выправіць дакументы і тым самым замесці сляды.
Калі Казіміру было гадоў 10 ці 12, сям’я Сцяпана-Севярына вярнулася ў родны Капыль. Аб гэтым I. Малевічу расказала яго бабуля Ульяна. Яна шмат цікавага паведаміла пра Казіміра. Сябры яго называлі «маляром» за яго ўменне размалёўваць платы і пабеленыя печкі. Малюнкі зачароўвалі капылянаў багаццем фарбаў, якія юнак здабываў з прыродных матэрыялаў. Сябраваў ён з вядомым капыльскім «маляром», які размалёўваў самаробных коней і пеўняў. I той параіў маладому творцу ехаць у Маскву, каб «разбагацець там за свае малюнкі». Але Казімір едзе ў добра знаёмы Кіеў, а брат Павел застаецца ў Капылі. У горадзе свайго дзяцінства яго возьме да сябе знаёмы «маляр», і хлопец будзе дапамагаць яму аздабляць дамы. Затым Казімір вучыцца на чарцёжніка ў архітэктара і ў вольны ад заняткаў час да стомы малюе карціны. Хутка ён стаў вядомым у горадзе мастаком, удзельнікам мастацкіх выстаў.
Пачалася Першая сусветная вайна, і Казіміра прызвалі ў смаленскі полк, баявы шлях якога прывёў мастака на Віцебшчыну. У перапынках паміж баямі ў Крывічах і Княгініне на льняных палотнах, якіх было шмат на ваенных складах, ён маляваў успаміны аб вайне і рулонамі па пошце адпраўляў іх родным у Капыль. Дзе тое багацце твораў Малевіча? Згубіла, мабыць, ліхалецце войнаў.
Кастрычніцкая рэвалюцыя і яе павевы змянілі кірунак у творчасці мастака-жывапісца, і ён стварыў новае рэвалюцыйнае мастацтва. Малевіч пасябраваў з Шагалам, які запрасіў яго ў 1919 годзе ў Віцебск і зрабіў кіраўніком майстэрні ў мастацкай школе. Там ён займаўся ўпрыгожваннем Віцебска, а пасля таго, як Шагал выехаў з горада, Малевіч стаў кіраваць саветам прафесараў школы. А ў 1923-м яго запрасілі ў Петраград, дзе ён узначаліў Дзяржаўны інстытут мастацкай культуры. У гэты час Казімір шмат карцін пісаў у новым мастацкім стылі — супрэматызме. Студэнты вельмі любілі жывапісца Малевіча, яны прапагандавалі яго творчасць. Паважаў свайго сябра і М. Шагал. На выстаўцы ў Кёльне ён пакланіўся творам капыляніна-мастака, а пад аўтапартрэт Казіміра паклаў медальён сваёй маці. Была ў Малевіча каханая Лясандра, яна прыяз-джала на выстаўку яго карцін у Маскву. Ад яго яна нарадзіла сына, але Малевіч памёр 1935 годзе, так і не даведаўшыся пра свайго нашчадка.
Наш знакаміты зямляк памёр у Ленінградзе. Па яго запавеце быў пахаваны ў полі каля любімага дуба на ўскраіне Масквы, дзе некалі жыў. У гады вайны памятны знак і магіла К. Малевіча згубіліся, а ў мірны час там былі сельгасугоддзі, якія заворваліся і засейваліся. Зараз там паблізу ад кальцавой дарогі пабудавалі дом, але аматары творчасці Малевіча выявілі месца пахавання нашага земляка, і кампанія-забудоўшчык ставіць каля элітнага дома памятны знак.
Капылянам будзе цікава даведацца і пра сваякоў Казіміра ў Капылі. На вуліцы Камсамольскай жывуць браты Уладзімір і Аляксандр Дуброўскія, якія шмат паведамілі пра сваякоў з роду Малевічаў-Хітрых, адкуль вырасла велічная знакамітасць, дзе радавое гняздо на цяперашняй вуліцы Максіма Горкага (раней называлася Какорыцкая). Менавіта там у апошнія гады жыла галоўны бухгалтар райгазеты «Слава працы» Марыя Паўлаўна Шкілевіч (у дзявоцтве Малевіч), пляменніца Казіміра і дачка яго брата Паўла. Віктар Семянкевіч, першы рэдактар райгазеты «Слава працы», цёпла адгукаўся аб сваім бухгалтары. I гэта ён мне паведаміў, што продкаў Марыі Паўлаўны называлі Хітрымі. Яна была вельмі добрым чалавекам, і яе паважалі ў калектыве рэдакцыі. Жанчына расказвала, што ў яе былі два браты — Аляксандр і Дзмітрый. Аляксандр загінуў у час вайны. Шмат пра іх расказалі былы намеснік рэдактара Рыгор Швец, дырэктар Капыльскай СШ №2 Барыс Багдановіч і згаданыя браты Дуброўскія — сваякі Малевічаў.
Па ўспамінах Марыі Паўлаўны, яе бацька выдатна шыў адзенне, і яму рабілі заказы сяляне з розных вёсак. Зямлі было мала, і дапамагала выжыць рамяство. Старэйшыя браты Змітрок і Алесь хадзілі ў школу, а яна ў 1930-я гады была яшчэ малая. Браты добра вучыліся ў сямігодцы, дзе дырэктарам быў Фама Міськевіч. Ён хваліў Малевічаў за паспяховасць і за іх актыўнасць.
Зміцер і Алесь пісалі вершы, апавяданні і нават маленькія п’есы, розныя нататкі пра капылян і дасылалі іх у рэспубліканскія газеты. Таму невыпадкова пасля школы Зміцер стаў працаваць карэспандэнтам у газеце «Звязда». У 1929 годзе ўслед за старэйшым братам Алесь едзе ў Мінск і ўладкоўваецца ў якасці выпускаючага ў «Советскую Белоруссию». Там ён добра сябе праявіў карэспандэнтам, затым працаваў у «Чырвонай змене», а пасля перайшоў у «Сталінскую моладзь» («Знамя юности»). Узначальваў там фізкультурна-патрыятычны аддзел, а за месяц да пачатку вайны яго прызначылі рэдактарам гэтага выдання. Аляксандр Паўлавіч быў жанаты з былой аднакласніцай Марусяй Дземідовіч. У іх нарадзіліся Вераніка, Марат і Алінка, а калі бацька будзе на фронце, народзіцца сын Ігар. Лейтэнант А. Малевіч удзельнічаў у вызваленні Віцебшчыны, а затым Літвы. Перад апошнім боем яму ўдалося адаслаць ліст блізкім. Вось што ён пісаў: «Добры дзень, мае любыя! Добры дзень, нябачаны мной мой сынок Ігар! Я атрымаў ад Вас Ваша пісьмо, а таксама ад маіх старых і сястрычкі Марыі. Якія гэта цудоўныя пісьмы, я іх перачытваю які раз. Здаецца, што я не тут пад кустом літоўскай зямлі, а ў далёкім і родным мястэчку Капылі. Я рады, што вы ўцалелі і любіце сваю радзіму Беларусь». Пісаў ён і брату Дзмітрыю: «Атрымаў тваё пісьмо. I рад, што ты б’еш добра ворага. Думаю, сустрэнемся з табою ў Берліне. Для мяне куля яшчэ не адліта».
У баі пад Шаўляем рота А. Малевіча падаб’е 12 танкаў і 8 бронемашын і прыпыніць атаку немцаў. Але ў гэтым баі загіне капітан Малевіч.
Дзеці А. Малевіча выбіліся ў людзі: старэйшая дачка Вераніка — кандыдат педагагічных навук, дацэнт БДУ культуры і мастацтваў, Аліна — інжынер-праграміст, Марат — кандыдат фізічных навук, а Ігар — доктар фізіка-тэхнічных навук.
Вось такая гісторыя роду К. Малевіча. Жывапісец і яго сваякі нясуць славу роднаму Капылю. Яго пляменнік Дзмітрый Паўлавіч пасля вайны працаваў рэдактарам газеты «Сельская жизнь». Магчыма, хтосьці з будучых аўтараў напіша больш шырока пра нашага земляка, жывапісца, авангардыста, які адкрыў шмат новага ў мастацтве і прадказаў будучыню ў архітэктуры.
Іван ІГНАТЧЫК,
г. Капыль
Р.S. Здаецца, я закончыў свой матэрыял і паставіў кропку, але сустрэча з вядомым капыльскім мастаком, сябрам Беларускага саюза мастакоў, унесла свае карэктывы. Уладзімір Швайбовіч здаўна палюбіў творчасць Казіміра Малевіча, і гэта падштурхоўвала яго рабіць адкрыцці ў дызайне і жывапісе. Уладзімір Піліпавіч зрабіў дапаўненне пра аўтара «Чорнага квадрата» і філосафа. 2004 год ААН аб’яўляў годам мастака Казіміра Мале-віча, а 2015 год у планах ААН аб’явіць годам стагоддзя яго «Чорнага квадрата».
Зараз нашчадкаў Казіміра каля 100 чалавек, і офіс іх суполкі з яго назвай знаходзіцца ў Нью-Ёрку. Ім удаецца вырваць у музеяў праз суды адну ці дзве карціны Малевіча. Гэтыя сваякі, як кажуць, дзясятая вада на кісялі. Блізкімі спадкаемцамі Казіміра з’яўляюцца брат і сёстры Ігара Малевіча, сына Аляксандра Паўла-віча Малевіча і Марыі Паўлаўны Малевіч (Шкілевіч), а таксама Дуброўскія Аляксандр і Уладзімір.
3 Уладзімірам Піліпавічам мы агледзелі радавое гняздо Малевічаў па вуліцы Горкага (паблізу гімназіі №1), і ён выказаў думку, што някепска было б прымацаваць мемарыяльную дошку на доміку, які пакуль што стаіць, і папрасіць прадпрымальніка, што набыў яго, не разбураць памяць аб нашым слынным земляку.
Комментарии