Можаце вы сабе ўявіць, што ананасы з Макранаў (зараз Чырвоная Дубрава) завозілі ў Варшаву і Кіеў, а вытворчасць сметанковага масла мясцовых аграрыяў штогод складала 5 тон?
Такія факты прыводзяцца ў зборніку «Краткие справочные сведения о некоторых русских хозяйствах», перададзеным у 1904 годзе, дзе разглядаюцца пытанні рэалізацыі прадпрымальніцкай ініцыятывы ў памесцях.
Факты для роздуму
У табліцы «Перадавыя імёны рубяжа ХІХ–ХХ стагоддзяў» упамінаецца «маслодельня» Ксаверыя Вайніловіча ў сядзібе Макраны з гадавой вытворчасцю 500 пудоў. А для жывёлагадоўлі ў сваім маёнтку ён знайшоў у Ніжняй Саксоніі асаблівую разнавіднасць чорна-пярэстай пароды кароў, якія адрозніваліся асабліва буйнымі надоямі. У той час у Расійскай імперыі маёнткаў, дзе разводзілі такую пароду, ледзь ці набралася дзясятак. Нават у СССР яна атрымала масавае распаўсюджванне толькі пасля другой сусветнай вайны. У Вайніловіча ж у Макранах гэтыя каровы былі ўжо ў XIX стагоддзі. Такі прагрэсіўны падыход прыносіў свой плён.
[caption id="attachment_121346" align="alignnone" width="600"]
■ Сям’я Вайніловічаў, 30-я гады ХХ ст.[/caption]
Як усё пачыналася
У другой палове XVIII стагоддзя харунжый Мікалай Вайніловіч прыняў маёнтак Макраны ад знатнага роду Радзівілаў. Нягледзячы на тое, што Савічы знаходзіліся недалёка ад Макранаў, Вайніловічы, якія валодалі гэтымі землямі, былі рознымі. Калісьці гэта былі сваякі, але да ХХ стагоддзя лічылі сябе толькі з аднолькавым прозвішчам.
Пра сядзібу…
Маёнтак у Макранах расцвітае пры ўнуку Мікалая — Іосіфу. Тут ствараецца сапраўдны райскі куток: прыгожы, прыбытковы двор, сапраўднае ўпрыгожванне для свайго роду і ўсёй шляхецкай культуры. Сам сядзібны дом не быў шыкоўным, як відаць на фотаздымках пачатку ХХ стагоддзя. Ён быў з драўлянага бруса ліставых парод з чатырохкалонным порцікам, трохвугольнымі франтонамі, пад імі знаходзіліся прасторавыя тэрасы. Пакоі вялікіх памераў былі выкладзены паркетам і светлай пліткай. Іх упрыгожвалі мармуровыя каміны. Сядзіба ўключала афіцыну, двухпавярховую гаспадарчую пабудову — «скарбец» для захоўвання рэчаў, аранжарэю для вырошчвання ананасаў. У парку раслі ліпы, грабы, барбарыс і язвін… Да сядзібы вяла прыгожая каштанавая алея. Недалёка быў размешчаны маслазавод з трохпавярховай вежай, руіны якога захаваліся і сёння. Па сваёй велічыні завод пераўзышоў сядзібны дом, таму што Іосіф Вайніловіч ацаніў прамысловы стан свайго маёнтка вышэй за асабісты камфорт.
…І не толькі
На беразе рачулкі, прытоку Морачы, знаходзіўся маслазавод. Тут жа быў пабудаваны вадзяны млын і зроб-лена сажалка, якую можна ўбачыць і сёння. Каштанавая алея пераходзіла ў лістоўнічную і завяршалася грандыёзным праектам — радавым падземным склепам, універсальнай пабудовай для ўсіх часоў.
[caption id="attachment_121345" align="alignnone" width="600"]
■ Сядзіба. Пачатак ХХ ст.[/caption]
Іосіф Вайніловіч дазволіў будаўніцтва ў сваім маёнтку невялікай капліцы са склепам. Невялікія дзверы пад лесвіцай у капліцу вялі ў магільны склеп, дзе быў і асобны касцёл. Тут пад магутным купалам было прасторна. Чатыры калоны падзялілі прастору на 3 часткі. У цэнтры знаходзіўся вялікі драўляны алтар. У бакавых сценах у 2-3 ярусы размясціліся 72 пахавальныя нішы (аналагаў у Беларусі няма!). Сцены склепа таўшчынёй раўняліся 3 метрам і маглі параўнацца з сярэднявечным замкам. Вышыня ўнутры была не менш, чым вышыня самой капліцы. Сёння захаваліся рэшткі склепа.
На працягу двух гадоў з 1865 па 1866-ты пабудавана каменная царква з прыходам 900 чалавек. Прасторная, высокая, з вялікай званіцай, з нетыповай для храмаў таго часу плоскай апсідай. Асвечана была ў імя святога Георгія. Руіны царквы стаяць і сёння. Нават у такім становішчы бачна, якой велічнай яна была.
Справа бацькоў…
Іосіф Вайніловіч памёр у Варшаве 15 чэрвеня 1882 года і быў пахаваны ў створаным ім жа радавым склепе, на роднай зямлі ў Макранах, для якіх ён столькі ўсяго зрабіў. «Вельмі добры і годны чалавек», — пісаў пра яго Эдвард Вайніловіч.
[caption id="attachment_121344" align="alignnone" width="840"]
■ Рэшткі царквы[/caption]
Прадоўжыў справу бацькі дваццацігадовы сын Ксаверый. У гэты час на землях Расійскай імперыі пачыналася прамысловая рэвалюцыя. І Ксаверый укараніў усе інавацыі на сваіх землях: паравая лесапілка, два паравыя млыны, паравыя машыны на маслазаводзе. А ў фальварку Кунцаўшчына, на землях сучаснага Клецкага раёна, пабудаваў маштабную вытворчасць — буйнейшы спіртзавод у Мінскай губерніі, дзе працавалі 29 чалавек, і быў пасёлак для рабочых. Тут ён закладвае і для сябе невялікі домік з садам і сажалкай, каб быць у гушчыні падзей.
Галоўная сядзіба ў Макранах утрымлівалася ў належным парадку. Да пачатку ХХ стагоддзя тут сабралася добрая бібліятэка, калекцыя жывапісу з партрэтамі ўсіх прадстаўнікоў «макранскай» лініі Вайніловічаў, калекцыя паляўнічых трафеяў,
музычныя інструменты: фартэпіяна, віяланчэль і флейты.
…Апынулася ў руінах
Але прыйшоў 1917 год… Маёнтак у Макранах, які быў прызнаным лідарам па ўсіх вытворчых паказчыках, апынуўся ў руінах, разбурана велічная званіца Георгіеўскай царквы, у храме пабудаваны… млын, на месцы радавога касцёла-склепа — сляды пагрому. Магіла, якая чакала Іосіфа Вайніловіча, знаходзілася ўжо на іншай, далёкай зямлі ў Варшаве.
Яго сын Іосіф (у Вайніловічаў была традыцыя чаргаваць імёны) з сям’ёй ратуецца ў Кунцаўшчыне, а яго маёнтак застанецца рассечаным межамі Рыжскай дамовы ў 1921 годзе, і нейкім цудам перавозіць з сядзібы ў Макранах галерэю сваіх радавых партрэтаў. Захавалася фатаграфія сям’і Вайніловічаў у сваім доме ў Кунцаўшчыне, дзе Іосіф з жонкай Ганнай і яе бацькамі Раймундам і Ганнай Груздзінскімі глядзяць на нас з далёкіх 30-х гадоў ХХ стагоддзя. У 1939 го-дзе Іосіфа Вайніловіча арыштавалі і адправілі ў лагер у Сібір, адкуль ён не вярнуўся.
Сёння фрагменты комплексу былой сядзібы ў Макранах з’яўляюцца гісторыка-культурнай каштоўнасцю Рэспублікі Беларусь, уключаюць руіны малочнага завода, руіны капліцы і царквы, вадаём, рэшткі алеі і парка і ахоўваюцца дзяржавай.
Падрыхтавала Дзіяна ТКАЧЭНКА
Комментарии