Лёс вядомага беларускага пісьменніка ўраджэнца в. Лугавая Васіля Сташэўскага трагічна абарваўся ў ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937 года, калі пад Мінскам былі расстраляны 20 маладых літаратараў. У іх ліку – Міхась Чарот, Міхась Зарэцкі, Анатоль Вольны, Платон Галавач, Васіль Каваль, Юрка Лявонны, Валерый Маракоў, Юлі Таўбін…
[caption id="attachment_104246" align="aligncenter" width="840"]
■ Васіль Сташэўскі[/caption]
У 1967 годзе сучаснік Сташэўскага паэт Якуб Ермаловіч так напісаў у аўтабіяграфіі: «Засталася ў памяці сустрэча з Васілём Сташэўскім. Што ў ім захапляла, дык гэта нязгасны аптымізм, любоў да жыцця і вера ў яго. Знаходзячыся ў вельмі цяжкіх жыццёвых умовах, кашляючы кроўю (ён хварэў на туберкулёз), Сташэўскі расказваў анекдоты, жартаваў, спяваў, дзяліўся сюжэтамі ненапісаных твораў, якія спадзяваўся з цягам часу напісаць, і ні разу не заікнуўся аб тым, што хворы і што вось-вось можа памерці…»
Але жыццё Васіля Пятровіча Сташэўскага амаль не давала падстаў для нейкай весялосці. Нарадзіўся ён у вёсцы Свінка (цяпер Лугавая) у беднай сялянскай сям’і. Нягледзячы на складаныя жыццёвыя ўмовы заўсёды меў прагу да ведаў, набываць якія і накіраваўся ў Нясвіжскую настаўніцкую семінарыю. Час яе заканчэння супаў з пачаткам Першай сусветнай вайны. Васіль вельмі любіў родную зямлю, таму не мог застацца ўбаку і шчыра змагаўся з нямецкім імперыялізмам.
Нарэшце выбухі сціхлі, маладая краіна Саветаў пачала будаваць мірнае жыццё. Васіль вярнуўся да сваёй самай мірнай прафесіі настаўніка і на працягу 1919–1920 гадоў вучыў дзетак. Але кананада грамадзянскай вайны яшчэ гучала, і Сташэўскі ўступіў у рады Чырвонай арміі, каб змагацца з белапалякамі. З ваеннай службай ён не развітаўся і пазней паспяхова сумяшчаў яе з грамадзянскімі абавязкамі.
Да настаўніцтва ён зноў вярнуўся ў 1923 годзе. Але, адчуваючы, што ведаў недастаткова, паступае ў Мінскі настаўніцкі інстытут і ў 1924 годзе яго заканчвае. Выкладчыцкую дзейнасць ён працягне ў Оршы.
Увесь час Сташэўскага не пакідала жаданне пісаць, імкненне пакінуць свой след на зямлі і ў культуры. Друкавацца Васіль Пятровіч пачаў яшчэ ў 1923-м, а з 1927-га становіцца адказным сакратаром літаратурнага аб’яднання «Маладняк», з 1929-га – аб’яднання «Полымя».
З сярэдзіны 20-х Васіль Сташэўскі актыўна піша. У гэты час з’яўляюцца яго лепшыя творы «Бацька і сын», «Музыка Цвілеўскі», «Спявай, вясна!» і іншыя. Шмат артыкулаў было надрукавана падчас працы на працягу 1928–1929 гадоў у газеце «Савецкая Беларусь». З 1934 года Васіль Пятровіч – сябра Саюза пісьменнікаў Беларусі.
Ён вельмі добра ведаў і любіў жыццё, таму менавіта гэтым светлым пачуццём вылучаюцца лепшыя творы Васіля Сташэўскага, а яшчэ – арыгінальным спалучэннем лірызму, тонкага гумару з публіцыстычнай скіраванасцю. Акрамя драматургічных твораў Сташэўскі паспеў выдаць кнігі нарысаў «Гаворыць Асінстан…», «Па сонечным шляху», «Чырвоны сцяг», «Койданаўская МТС», «Каласіцца зямля». У 1936-м Беларускі тэатр юнага гледача паставіў яго п’есу «Мікола Гоман». Асобную старонку творчасці займаюць пераклады на беларускую мову.
Бяда прыйшла ў лістападзе 36-га. На календары было 4-га, калі ў хату, дзе жыў Сташэўскі, прыйшлі службовыя з НКУС і арыштавалі пісьменніка. Суд, на якім Васіля Пятровіча прыгаварылі да вышэйшай меры пакарання з канфіскацыяй маёмасці, адбыўся 28 кастрычніка 1937 года. Жыць заставалася зусім мала…
Васіль Сташэўскі быў рэабілітаваны 8 чэрвеня 1957 года.
5 лістапада 1937 года ў Мінску арыштавалі і жонку пісьменніка Сташэўскую Лідзію Пятроўну. У хуткім часе асобая нарада НКУС яе асудзіла як «члена сям’і расстралянага ворага народа» да 8 гадоў лагераў. Лідзію Пятроўну этапавалі ў Карагандзінскі лагер НКУС Казахскай ССР. На свабоду жанчына выйшла толькі 6 лістапада 1945 года. Рэабілітавана 24 ліпеня 1956 года.
Сяргей КОЗЕЛ
Комментарии