«Нашы продкі былі вельмі назіральнымі людзьмі. Яны адзначалі самыя розныя дробязі жыцця і занатоўвалі іх у прыказках, якія з цягам часу сталі для нас адлюстраваннем мудрасці, – зноў да цікавага вывучэння творчасці беларускага народа запрашае настаўніца беларускай мовы і літаратуры гімназіі № 1 г. Капыля Людміла Уладзіміраўна ЛАЗОЎСКАЯ (на здымку). – Пра такія зусім простыя рэчы, з’явы, як шанц, ласка, летні дзень, розум, складзена шмат мудрых выразаў. Вельмі любілі ўспомніць нашы продкі і пра сваю карміцельку – кароўку. Мяркуйце самі…»
Каму шанцуе, той і ў лапцях танцуе. Гаворыцца пра таго, каму пашанцавала ці павінна пашанцаваць.
(Сінанімічны выраз: Калі шанцуе, то і Халімон танцуе).
Карова на дварэ, дык і харч на стале. Часта падкрэслівалася выключная роля каровы ў гаспадарцы.
(Сін.: Карова на дварэ – харч на стале; Карова ў хляве – харч на стале).
Карова целіцца, а ў быка зад баліць. Кажуць насмешліва пра таго, хто занадта ўразліва, з павышанай пачуццёвасцю ставіцца да чыёй-небудзь справы. Або казалі яшчэ так:
Карова целіцца, а ў быка зад чэшацца.
Карову б’юць за зык, а бабу за язык. Кажуць з асуджэннем пра жанчыну, калі яна гаворыць што-небудзь лішняе.
Ласкавае слова што дзень ясны (веснавы). Пра добрае ўражанне ад пачутага ласкавага слова.
Ласка – не каляска, сеўшы не паедзеш. Гаворыцца як іранічная рэакцыя на слова «ласка» ці выраз «калі ласка» ў выказванні суразмоўніка.
Ласка панская на рабым кані едзе. Так казалі пра тое, што панскія абяцанні, спагада, лагоднасць нена-дзейныя, не выклікаюць даверу.
Летам дзень мокне, а гадзіну сохне, восенню ж гадзіну мокне, а дзень сохне. Гаворыцца пра летнія і асеннія дажджы і іх наступствы.
Летам і гнілая калода варочаецца. Летам у час уборкі ўраджаю ўсе (і старыя, і малыя) у няспынным руху.
Летам кожны кусцік начаваць пусціць. Летам і пад кусцікам можна пераначаваць.
Летні дзень год корміць. Пра залежнасць дабрабыту чалавека ад таго, як ён стараецца ў касавіцу і жніво. Прыйшло лета – няма калі спаць.
Людзей слухай, а свой розум май. Хоць чыя-небудзь парада і не зашкодзіць, але трэба трымацца сваіх поглядаў, быць самастойным у сваіх дзеяннях, учынках.
Радні не пералічыш, а давядзецца тапіцца – няма за каго ўхапіцца. Хоць побач хапае радні, блізкіх людзей, але ў пэўнай сітуацыі няма на каго абаперціся, атрымаць ад каго падтрымку.
(Сін.: Сваіх многа, а як прыходзіцца тапіцца, не за каго ўхапіцца).
Радня да паўдня, а як сонца зой-дзе, сам чорт не знойдзе. Кажуць пра сваякоў вельмі далёкіх або такіх, якія прызнаюць каго-небудзь раднёй толькі ў неабходных выпадках.
Разумнаму дастаткова. Разумнаму доўга і шмат думаць не трэба.
(Сін.: Разумны зразумее; Разумны дагадаецца; Разумнаму шмат не трэба талкаваць).
Разумная галава, ды дурню дасталася. Гаворыцца з асуджэннем ці шкадаваннем пра чалавека, які робіць непрадуманыя, безразважныя ўчынкі.
(Сін.: Разумная галава, ды дурню прыйшлася або ды не на тыя плечы; ды на дурной шыі).
Разумныя валасы пакінулі дурную галаву. Кажуць зневажальна пра лысага. А вось калі крыху пераправіць прыказку, то атрымаецца жартаўлівы выраз пра таго, хто пачынае лысець: «Дурныя валасы пакідаюць разумную галаву».
Дзіяна ТКАЧЭНКА
Комментарии