Порахам чалавека не выхаваеш.
Васіль Быкаў
Кажуць, што лічбы сухія. Аднак нават яны — аб’ектыўныя і красамоўныя — здольны данесці да нас Праўду! Многія юныя сучаснікі любяць матэматыку, і я ўпэўнены, што мова лічбаў здольна прымусіць задумацца яшчэ і яшчэ раз над тым, што вайна не павінна паўтарыцца, што нельга абыякава ставіцца да нацыянальнай гісторыі, да перамогі, якую нам пакінулі ў спадчыну прадстаўнікі мінулых пакаленняў. Прычым надта дарагой цаною — мільёнаў жыццяў…
22 чэрвеня 1941 г. першым прыняў удары гарнізон Брэсцкай крэпасці, абаронцы якой здолелі супрацьстаяць ворагу звыш месяца. У пасляваенны час за мужнасць і гераізм цытадэль атрымала ганаровае званне «Крэпасць-герой». Яна ўжо даўно стала адным з самых патрыятычных і знакавых месц Бацькаўшчыны, сапраўдным сімвалам савецкага супраціўлення ў Другую сусветную вайну.
На 165-ты дзень вайны савецкім войскам удалося прыпыніць наступленне гітлераўцаў пад Масквой — і такім чынам план «Барбароса» быў сарваны.
Восенню 1943 г., пасля разгрому фашысцкіх войскаў пад Курскам, пачалося выгнанне ворага з акупіраванай Беларусі. 23 верасня быў вызвалены першы раённы цэнтр БССР Камарын.
Восеньска-зімовае наступленне прынесла вызваленне яшчэ 36 раёнам і двум абласным цэнтрам — Гомелю і Мазыру, быў фарсіраваны Дняпро ў раёне Лоева.
У 1944 г. пачаўся завяршальны этап Вялікай Айчыннай. Значную ролю ў вызваленні адыграла Беларуская наступальная аперацыя — «Баграціён». Ажыццяўлялі аперацыю войскі 1-га Беларускага (камандуючы генерал арміі К. Ракасоўскі), 2-га Беларускага (камандуючы генерал-палкоўнік Г. Захараў), 3-га Беларускага (камандуючы генерал-лейтэнант I. Чарняхоўскі), 1-га Прыбалтыйскага (камандуючы генерал арміі I. Баграмян) франтоў.
23 чэрвеня 1944 г. адбыўся пачатак наступлення, а 24 чэрвеня лінія абароны праціўніка была прарвана. На трэці дзень баёў савецкія войскі акружылі віцебскую групоўку і вызвалілі Віцебск, у канцы чэрвеня — бабруйскую групоўку і вызвалілі Бабруйск.
[caption id="attachment_74021" align="aligncenter" width="580"]
Минск, 1945 год. Встреча советских воинов-победителей[/caption]
Баі за Мінск пачаліся і скончыліся 3 ліпеня. Другі Тацынскі танкавы корпус генерала А. Бурдзейнага вёў баі на ўсходняй ускраіне Мінска, на паўночную ўскраіну выйшлі танкісты П. Ротмістрава. Першым уварваўся ў Мінск танк Д. Фролікава. У баях за сталіцу вызначыўся камандзір танкавага ўзвода М. Колычаў, якому ўдалося захапіць мост праз Свіслач, па якім танкі прайшлі ў цэнтр горада. Было завершана акружэнне 100-тысячнай групоўкі праціўніка («Мінскі кацёл»). Гітлераўцам так і не ўдалося вырвацца з яго (70 тыс. забіта, 35 тыс. узята ў палон).
Яшчэ ў 1954 г. у цэнтры Мінска быў устаноўлены велічны помнік воінам Савецкай Арміі і партызанам — манумент Перамогі — гранітны абеліск вышынёй амаль 40 метраў. Чатыры грані пастамента абеліска аформлены бронзавымі гарэльефамі, створанымі беларускімі скульптарамі: «9 мая 1945 г.» (А. Бембель), «Партызаны Беларусі» (А. Глебаў), «Слава загінуўшым героям» (З. Азгур), «Савецкая Армія ў гады Вялікай Айчыннай вайны» (С. Селіханаў). Абеліск вянчае выява ордэна Перамогі. 3 ліпеня 1961 г. тут быў запалены Вечны агонь.
У Другую сусветную былі спалены жывымі жыхары 628 беларускіх вёсак, 186 з якіх так і не ўсталі з небыцця. Хатынь стала надзвычай яркім сімвалам айчыннай трагедыі. Гітлераўцы пасадзілі ў свіран старых, жанчын, дзяцей, зачынілі і падпалілі. У агні загінулі 149 чалавек, у тым ліку 75 дзяцей. Жывым удалося вырвацца толькі аднаму — 56-гадоваму Іосіфу Камінскаму, які хацеў вынесці і свайго параненага сыночка, аднак не змог… У 1969 г. у памяць аб усіх загінуўшых беларусах на месцы былой вёскі ў Лагойскім раёне быў адкрыты мемарыял як даніна памяці амаль 3 мільёнам беларусаў. Тут ёсць і Могілкі вёсак, куды са 185 спаленых вёсак былі прывезены урны з зямлёй…
Малы Трасцянец — найбуйнейшы лагер смерці на тэрыторыі Беларусі і акупаваных раёнаў СССР. У Трасцянцы знішчаліся мірныя жыхары, ваеннапалонныя з СССР, Польшчы, Германіі і Чэхаславакіі. Канцэнтрацыйны лагер быў створаны восенню 1941 г. на тэрыторыі калгаса імя Карла Маркса. Назва «Трасцянец» аб’ядноўвае некалькі месц масавага знішчэння людзей: урочышча Благаўшчына — месца масавых расстрэлаў; уласна лагер — побач з вёскай Малы Трасцянец у 10 км ад Мінска па Магілёўскай шашы; урочышча Шашкаўка — месца масавага спалення людзей.
Канстанцін Карнялюк,
краязнавец,
няштатны карэспандэнт «СП»
Комментарии