Сцяпан Александровіч[/caption]
15 снежня 1921 года ў Капылі ў шматдзетнай сям’і рабочага-гарбара нарадзіўся Сцяпан Александровіч. Менавіта яму, простаму местачковаму хлопцу, давялося стаць вядомым беларускім пісьменнікам, літаратуразнаўцам, крытыкам і краязнаўцам. Акрамя таго, Сцяпан Хусейнавіч — доктар філалагічных навук, прафесар, член Саюза пісьменнікаў СССР з 1955 г.
Узнагароджаны ордэнамі Айчыннай вайны II ступені, Славы III ступені і медалямі.
«Радзіма мая — старадаўні Капыль, што раскінуўся на маляўнічых пагорках, між зялёных лясоў і ўрадлівых палеткаў Случчыны», — так пісаў Сцяпан Александровіч у нататках «Радзіма мая — Капыль», змешчаных у кнізе «Пра час і пра сябе», якая выйшла ў выдавецтве «Беларусь» у 1966 годзе. Маленства Александровіча было нялёгкім: «Чатыры гады я адгакаў на пастуховай «службе». Даводзілася несалодка: прыходзілася прапускаць урокі, адставаць жа ад хлопцаў не хацелася, у пячонку ўядалася дажджлівая восень. Але самае цяжкае было ў тым, што ў торбе часам толькі кніга і некалькі сырых бульбін…» Аднак час гэты марна не прапаў. Александровіч шмат чытаў. Развіццю яго мастацкага густу садзейнічала і тое, што ў «Капылі здаўна склаліся значныя літаратурныя традыцыі», а бацька будучага пісьменніка Хусейн нават быў знаёмы з Цішкам Гартным. [caption id="attachment_54069" align="aligncenter" width="400"]
А. Коршак і С. Александровіч падчас вучобы ў школе[/caption]
Сям’я Александровічаў была вялікая. Вось што расказвала яго сястра, Аніфа Хусейнаўна, вучням СШ № 1 г. Капыля, дзе працавала пасля выхаду на заслужаны адпачынак:
— Наша сям’я была вельмі вялікая. І, колькі памятаю, увесь час жылі ў Капылі. Бацька — Александровіч Хусейн Самуілавіч быў рабочым (сам з Капыля), а маці Барановіч Фаціма Мустафаўна — з Ляхавіч. Яна даглядала дзяцей, вяла хатнюю гаспадарку. Як сёння кажуць — была хатняй гаспадыняй. Працы ёй хапала, бо нас, дзяцей, у сям’і было ажно пяць. Самым старэйшым быў брат Самуіл. Ён нарадзіўся ў 1919 годзе. Перад вайной пайшоў служыць у Чырвоную Армію. Прапаў на фронце без звестак. У 1921 годзе нарадзіўся Мустафа, але ўсе называлі яго Сцяпанам. Так і засталося. У школе Сцяпан добра вучыўся і ў 1939 годзе паступіў у БДУ. Марыў вывучаць беларускую мову і літаратуру. Здзейснілася яго мара ўжо ў пасляваенны час.
Капыльшчына адзначае Юныя жыхары райцэнтра змаглі пазнаёміцца з жыццёвым шляхам Сцяпана Александровіча на працягу бібліятэчнай гадзіны «Ад роднае зямлі…» (Александровіч — дзецям), які правялі супрацоўнікі дзіцячай бібліятэкі. У Цімкавіцкай сельскай бібліятэцы працуе кніжная паліца «Даследчык роднай літаратуры». Літаратурная гадзіна «Нястомны даследчык роднага слова» адбылася ў Слабада-Кучынскай бібліятэцы-клубе. Даведацца пра знакамітага земляка наведвальнікі Бучацінскай сельскай бібліятэкі змаглі падчас правядзення краязнаўчай хвілінкі «Крыжавыя дарогі Сцяпана Александровіча».Алік нарадзіўся ў 1925 годзе, стаў урачом. Затым у 1929 годзе з’явілася я — Аніфа Хусейнаўна, скончыла бібліятэкарскі тэхнікум у Мінску. Працавала да пенсіі ў Капыльскай раённай бібліятэцы. [caption id="attachment_54070" align="alignleft" width="251"]
Аніфа Александровіч[/caption]
Самым малодшым у сям’і быў Мечыслаў. Ён нарадзіўся ў 1932 годзе, стаў філолагам, працаваў у тэхнікуме ў Мінску.
Жылі мы на гэтым месцы, дзе і сягоння (хата насупраць гімназіі № 1 г. Капыля па вул. М. Горкага. — Рэд.). Але ў даваенны час гэта была ўскраіна Капыля, і вуліца называлася не М. Горкага, а Какорыцкая. Насупраць хаты стаяла школа. Усе мы ў ёй і вучыліся. Добра было на перапынку пабегчы дадому, падмацавацца.
Пасля ўрокаў да нас часта заходзілі аднакласнікі і сябры Сцяпана. Збіраліся і ў святочныя дні, спявалі, танцавалі, чыталі вершы. Кожную суботу ў школе быў вечар. Граў духавы аркестр. Яго стварыў з вучняў школы настаўнік музыкі Іскрыцкі. Хоць школа была невялікая, драўляная, але ў ёй было вельмі ўтульна, хацелася вучыцца і весела адпачываць.
У час вайны будынак згарэў, і мы вельмі чакалі таго дня, калі ён бу-дзе адноўлены, і мы пачнём заняткі ў сваёй роднай школе.
Калі пачалася Вялікая Айчынная вайна, толькі двое, Самуіл і Сцяпан, былі ў арміі. Пра іх мы нічога не ведалі. А ў 1943 годзе нечакана вярнуўся дадому Сцяпан. Памятаю, як гэта было. У той дзень перабіралі бульбу. Бяжыць Алік і крычыць: «Сцяпан едзе!». Мы яго не пазналі адразу — худы, слабы. Яго прывёз нейкі добры чалавек на падводзе. Пазней даведаліся, што Сцяпан быў цяжка паранены (ён нават і памёр з асколкам), трапіў у палон, але немцы адпускалі дадому татар, што жылі паблізу. Вось так яму цудам удалося выратавацца.
Сцяпан хутка ішоў на папраўку. Устанавіў сувязь з падпольшчыкамі і партызанамі. Атрымліваў ад іх заданні. Пра гэта я ведаю мала, бо брат нічога не расказваў: небяспечна, ды і я яшчэ малая была.
У 1944 годзе наша сям’я не магла больш заставацца ў Капылі. Немцы і паліцаі сталі нешта падазраваць, таму мы вырашылі ісці ў партызаны. Спецыяльная група сустракала нас каля вёскі Кацельнікі. Да самага вызвалення былі мы ў атрадзе імя Чапаева, жылі ў вёсцы Свідзічы.
Пасля вызвалення вярнуліся ў Капыль. Сцяпан у мірны час працягваў вучобу завочна і працаваў настаўнікам недалёка ад Мінска. Вельмі любіў прыязджаць дадому з сябрамі. У нас былі і Пястрак, і Шамякін, і Астрэйка.
Памёр наш знакаміты зямляк 1 мая 1986 года. У яго засталіся жонка і дзве дачкі — Вольга і Ірына. Аніфа Хусейнаўна памерла ў 2009 годзе. Доўгі час хата пісьменніка стаяла без належнага догляду. Зараз у яе новы гаспадар. Але хочацца, каб аб тым, што тут нарадзіўся і жыў слынны сын Капыльшчыны, сведчыла мемарыяльная дошка. Каб той, хто праходзіць побач, ганарыўся сваёй малой Бацькаўшчынай.
Радзіма мая — Капыль 3 аўтабіяграфіі Сцяпана Александровіча: «Бацькі мае — беларускія татары. Можа гэта гучыць крыху дзіўна, але сапраўды так. У Капылі здаўна жыла жменька нашчадкаў мангольскіх плямён. Сядзібы іх туліліся на дзвюх вулачках — Татарскай і Замкавай, ля плыценькай Каменкі, побач з высокім замчышчам (паводле падання, усе яны некалі складалі асабістую ахову капыльскага князя). У этнаграфічным абліччы мясцовых татар захаваліся яшчэ ўсходнія рысы, сяк-так ліпелі свае звычаі і абрады, але родную мову яны ўжо даўно страцілі і гаварылі па-беларуску. Большасць сем’яў вырабляла аўчыны і скуры, некаторыя займаліся агародніцтвам ці проста земляробствам. Увогуле капыльскія татары цесна зжыліся з мясцовым насельніцтвам і ў сваім штодзённым побыце мала чым адрозніваліся ад беларусаў. Мой бацька некалі таксама жыў на Татарскай вуліцы, але пасля жаніцьбы купіў сабе хату на Какорыцкай вуліцы, якраз насупраць школы. Ён вырабляў аўчыны, і я з маленства авалодваў нялёгкім гарбарным рамяством… У Капылі здаўна, яшчэ да рэвалюцыі, склаліся значныя літаратурныя традыцыі. У 1910—1911 гг. у мястэчку па ініцыятыве і пры ўдзеле Цішкі Гартнага выпускаліся рукапісныя часопісы «Заря», «Голос низа» і «Вольная думка». Многія выпісвалі «Нашу ніву», друкаваліся ў ёй, чыталі кнігі Я. Купалы і Я. Коласа. Вялікай папулярнасцю сярод капылянцаў карысталіся беларуская народная песня і пастаноўка. Быў у Капылі свой тэатральны гурток, прыязджаў сюды I. Буйніцкі. Недалёка ад нашага мястэчка знаходзіўся Нясвіж са сваёй семінарыяй; многія настаўнікі, якія там вучыліся, асабіста ведалі Я. Коласа. Семінарысты прывозілі беларускія кнігі, прымалі ўдзел у самадзейнасці, ставілі беларускія п’есы, дэкламавалі вершы. Асаблівай павагай і аўтарытэтам карыстаўся ў мястэчку Цішка Гарт-ны. Кожны яго прыезд на радзіму быў цэлай падзеяй у жыцці Капыля. Я хлапчуком некалькі разоў бегаў на Свяржэнскую вуліцу (зараз вул. Жылуновіча. — Рэд.) (там жыла маці пісьменніка), каб паглядзець аўтара «Сокаў цаліны». Пасля, пасучы каровы, я некалькі разоў бачыў яго ў полі: Ц. Гартны любіў блукаць па капыльскіх ваколіцах, па тых сцежках, дзе прайшло яго пастухоўскае маленства… У снежні 1936 года адзначалася стагоддзе з дня нараджэння яшчэ аднаго вядомага капылянца — класіка яўрэйскай літаратуры Мэндэле Мойхер-Сфорыма. У Капыль прыехалі Кандрат Крапіва, Ізі Харык, Майсей Кульбак, армянскі паэт Наіры Зар’ян. Пасля юбілейных урачыстасцей адбыліся літаратурныя вечары. У маёй памяці засталося, як Крапіва чытаў байку «Дзед і баба». Падрыхтавала Дзіяна ТКАЧЭНКА Фота з архіва гімназіі № 1 г. Капыля
Комментарии